GİRİŞ…

İki bölümden ibaret bu makale dizisinde emekli İngiliz generali ve mebusu Charles Vere Townshend’in Temmuz 1922 ayının ikinci yarısında gerçekleşen Türkiye ziyaretinden bahsedilecektir. Makale dizisinin bugünkü ilk bölümünde Sakarya Muharebesi’nin sonucu, ertelenen taarruz kararı, Mustafa Kemâl Paşa’nın stratejik taarruz kararını Batı Cephesi Komutanı, Genelkurmay Başkanı ve Millî Müdafaa Vekili ile paylaşması, Tümgeneral Townshend’ın kim olduğu, esaret dönemi ve Mondros Mütarekesi öncesinde İngiltere nezdinde yaptığı arabuluculuk faaliyeti, emeklilik sonrası Avam Kamarasına mebus olarak seçilmesi, Millî Mücadele dönemine ilişkin isabetli değerlendirmeleri ile Türkiye ziyaretine olumlu cevap verilmesinden bahsedilecektir.

SAKARYA…

Başkumandan Mustafa Kemâl Paşa’nın dirâyetli sevk ve idaresinde 23 Ağustos-13 Eylül 1921 tarihlerinde gerçekleşen Sakarya Muharebesi Yunan Küçük Asya Ordusu (KAO) [1] kuvvetlerinin Sakarya Nehrinin batısına atılmasıyla sonuçlanıştı.

ERTELENEN STRATEJİK TAARRUZ…

Kayda değer ölçüde silah, mühimmat ve lojistik eksiklikleri bulunan Türk ordusunun KAO’yu Anadolu’dan söküp atacak stratejik nitelikteki bir taarruz harekâtı önce 1922 baharına sonra da yaz mevsimine ertelenmişti.

TAARRUZ KARARI…

Gazi ve Müşir Başkumandan 16 Haziran 1922 tarihinde, dokuz ay önce Sakarya’da durdurulan ve püskürtülen KAO’yu Anadolu’dan söküp atmak üzere taarruza geçme kararı almış, bu kararını da sadece üç kişi ile paylaşmıştı. Bunlar da Edirne Mebusu [2] ve Batı Cephesi Kumandanı Mirlivâ (Tümgeneral) İsmet (İnönü) Paşa, Kozan [4] Mebusu ve Genelkurmay Başkanı Birinci Ferik (Orgeneral) Fevzi (Çakmak) Paşa ve Millî Müdafaa Vekili Mirliva Kâzım (Özalp) Paşa idi.

TÜMGENERAL TOWNSHEND…

İngiliz Hindistanı’nda [3] Poona kentinde bulunan 6. İngiliz- Hint Tümenine komuta eden İngiliz Tümgenerali Townshend I. Dünya Savaşı’nın ikinci yılında 1915 yılında komutasındaki bu askerî birlik ile birlikte Irak Cephesi’ne atanmasıyla Türklerle karşı karşıya gelmişti. Tümgeneral Townshend, Irak İngiliz Sefer Kuvveti emrinde 6. İngiliz-Hint Tümeni komutanıydı. Bağdat’ı almak için 1915 yılı güzünde başlattığı ileri harekât 29 Nisan 1916 tarihinde Irak Cephesinde Kutü’l-Amâre’de kendisi ve komuta ettiği tümenin esir alınmasıyla sonuçlanmıştı.

ESÂRET VE MÜTÂREK’DE ARABULUCULUK…

Kendisi esir olarak iki buçuk sene İstanbul Heybeliada ve Büyükada’da kalmış, misafir gibi muâmele görmüştü. Townshend savaşta ve esâreti sırasında Türkleri daha yakından tanımış, Türklere duyduğu saygı ve sevgi artmış, bu zaman zarfında ve Avrupalılar nezdinde hayatının sonuna kadar Türklerin menfaatlerini savunan az sayıda Türk dostlarından biri olmuştu. Mondros Mütârekesi öncesinde de Osmanlı devlet ricâlinin Mütâreke için İngilizlerle irtibatı Onun aracılığıyla sağlanmıştı.

AVAM KAMARASI ÜYESİ TOWNSHEND…

Mütâreke’den sonra esâreti sona eren Townshend 1918 güzünde ülkesine dönmüş, 1920 yılında da askerlikten ayrılmıştı. Takip eden iki yıl zarfında mebus olarak İngiltere Parlamentosunda (üyeleri genel seçimle oluşan) Avam Kamarası’nda görev yapmıştı.

TOWNSHEND’IN AVAM KAMARASINDAKİ KONUŞMASI…

Townshend 24 Mayıs 1922 tarihinde Avam Kamarasında yaptığı konuşmada “İngiltere’nin Anadolu politikasını eleştirmiş, Batı Anadolu’da devam eden Türk-Yunan Savaşı’nın derhal durdurulmasını aksi hâlde İngiltere’nin, Türkleri Bolşevik Rusların kucağına atmış olacağını yakın dostluk ilişkisi içinde olduğu İngiltere Dışişleri Bakanına da gönderdiğini ifade ettiği bir mektupta da İstanbul’un işgâl edilmiş olmasının çılgınca bir hareket ve hata olduğunu” ifade etmişti.

TOWNSHEND’IN TALEBİNE CEVAP…

Townshend mebus iken Paris, Madrid, Karslbad ve Suriye seyahatinin ardından Anadolu’ya da gelmişti. Türkiye’ye olan bu son ziyaretinde de Türkler tarafından yine iyi karşılanmış, daha önce Paris’te iken TBMM Paris temsilcisi nezdinde yapmış olduğu müracaat gereği “Ankara’ya geldiği takdirde misafir edileceği” belirtilmişti.

TOWNSHEND ADANA’DA…

Townshend, Fransız mandası [4] Suriye’den sonra 17 Temmuz 1922 tarihinde Halep üzerinden İskenderun’a ve 22 Temmuz’da Adana’ya gelmişti. Townshend Adana’ya geldiğinde Valilik tarafından resmî törenle karşılanmış, sonrasında Yeni Adana gazetesine verdiği beyanatta “Türklerin savunucusu olmakla gurur duyduğunu, Türklere olan muhabbetini her vesile ile bilhassa da Avam Kamarasında yaptığı çeşitli konuşmalarıyla ispatladığını İngiltere kamuoyunda Türkleri haklı kılan anlayışın gittikçe kuvvetlendiğini, bu yüzden İngiltere’de son günlerde Türkler lehine bir eğilim başladığını” belirtmişti.

Not: Devam edecek

© 2025. Bu makalenin/yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

SONNOTLAR

[1] Küçük Asya Ordusu (KAO), Kurtuluş Savaşı’nda Batı Anadolu’yu işgâl eden ve Batı Anadolu’da Türk kuvvetlerine karşı savaşmış Yunan ordusudur. Bu ordunun büyük bölümü 26.08-18.09.1922 tarihlerindeki Büyük Taarruz ve sonrasındaki Tâkip Harekâtı esnasında TBMM Orduları tarafından imhâ ve esir edilmiştir.

[2] Millî Mücâdele döneminde, dönemin olağanüstü şartları nedeniyle ordu ve kolordu komutanları ordudaki mevcut görevlerine ilaveten I. TBMM’de de milletvekilleri idiler.

[3] İngiliz / Sömürge Hindistanı, 1858'den 1947'ye kadar İngiltere’nin sömürgesinin adıdır. İngiltere kontrolündeki bölge hâlihazırdaki Hindistan, Pakistan, Bengladeş, ve Mynmar ülkelerini kapsamakta olup yöneticisi de İngiliz kralıydı.

[4] Manda, Fransızca “yetki, görev” anlamına gelmekte olup, I. Dünya Savaşı'ndan sonra bazı az gelişmiş ülkeleri, kendi kendilerini yönetecek bir düzeye eriştirip, bağımsızlığa kavuşturuncaya kadar MC adına yönetmek için bazı büyük devletlere verilen yetkidir.