GİRİŞ…

İki bölümden oluşan “Kardeş Kömeği” (kardeş yardımı) başlıklı makale serisinin konusu 28 Mayıs 1918 tarihinde Mehmet Emin Resulzâde önderliğinde ilan edilen Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (AHC)’ne Osmanlı Devleti tarafından yapılan silahlı askerî yardım kapsamında Enver Paşa’nın kardeşi Nuri (Killigil) Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusuna ait öncü birliklerin Gence’y gelişi nedeniyle yazılan bir güfte ve yapılan bir besteye ilişkin olacak…

Konuya ilişkin bir önceki makalede Azerbaycan ve Anadolu Türkçesindeki lale ve gelinciklerin anlamı, Kafkas İslam Ordusu öncü kuvvetinin başlarındaki fes ve fesin ucundaki püsküllere ilişkin bestekar Talman Haciyev tarafından yapılan güçlü sembolizm, AHC’nin ilanı sonrasındaki Kuzey Azerbaycan coğrafyasındaki siyasî durum, Kafkas İslam Ordusunun kurulması ve Batum Anlaşmalarından bahsedilmişti. Bugünkü makale de aşağıda sunulmuştur.

GENCE’YE KUVVET NAKLİ

Bu antlaşma sonucu, Türk kuvvetlerini, Ermenistan toprakları üzerinden Gence’ye göndermek imkânı da elde edilmişti. Nuri Paşa’nın 25 Mayıs’ta 149 subay ve 488 askerle birlikte Gence’ye gelmesinin ardından Türk birlikleri Ermenistan toprakları üzerinden geçerek 10 Haziran’da Gence’ye ulaşır ve Kafkas İslam Ordusu bünyesine katılır. Gence halkı Türk askerinin kendilerine yardıma gelişini kurbanlar keserek karşılar.

GENCE’DEKİ ALGI…

AHC’nin ilk cumhurbaşkanı olan Mehmet Emin Resulzâde, Nuri Paşa ve Türk askerinin Gence’ye gelişine ilişkin duygularını “O zaman müthiş bir anarşiye mâruz, diğer taraftan da Bolşevik tecavüzü ile tehdit olunan Gence, Nuri Paşa’yı ve askerlerini gökten inmiş kurtarıcı bir melek gibi telakkî etmiştir” şeklinde dile getirir.

SELAM TÜRK’ÜN BAYRAĞINA…

Stalin döneminde 1937 yılında gerçekleştirilen “Büyük Tasfiye” kapsamında sözde mahkemelerde mesnetsiz iddialarla idama mahkûm edilen ve kurşuna dizilerek idam edilen “Azerbaycan Millî Marşı”nın sözlerini de yazmış olan Azerbaycan’ın ünlü şairi Ahmed Cevad, Gencelilerin, kurtarıcısı olarak gördüğü Osmanlı/Türk askerine teveccühünü ve Gence’de Azerbaycan bayraklarının yanında Osmanlı bayraklarının asıldığını görünce (Türkiye’de “Çırpınırdı Karadeniz” diye bilinen) “Selam Türk’ün bayrağına” şiirini Kafkas İslam Ordusuna armağan eder. Ahmed Cevad bu şiirinde “Vefalı Türk geldi gene, selam Türk’ün bayrağına” demektedir.

Ahmed Cevad, Kafkas İslam Ordusunun harekâtı için duygularını bir başka şiirinde de şu dizelerle lirik bir şekilde dile getirmiştir: “Şu karşıki duman çıkan bacadan / Sen gelmeden iniltiler çıkardı./Gecikseydin mazlumların feryadı / yeri, göğü, kâinatı yıkardı.”

KAFKAS İSLAM ORDUSUNUN YAPISI…

Kafkas İslam Ordusu, Ruslarla yapılan yoğun çatışmalarla eriyen Kafkas Ordular Gurubu, 9. Ordu ile Şark Ordular Grubuna bağlı bir kolordu olarak yapılandırılmıştı. Dağıstanlı ve Azerbaycanlı Müslüman gönüllüleri de bünyesinde bulunduran Kafkas İslam Ordusunun amacı; kargaşa içinde bulunan Azerbaycan ve Dağıstan'ı Bolşevik işgâli tehlikesinden kurtararak bağımsızlıklarını ilan etmelerine yardımcı olmaktı.

AZERBAYCAN MİLLÎ ŞÛRÂSI…

Gürcülerin, Ermenilerin ve Azerbaycan Millî Şûrâsının (Konseyinin) da kurucu unsur olduğu Güney Kafkasya Federal Cumhuriyetinin 26 Mayıs 1918 tarihinde kendini feshetmesi, kurucu unsurlarından Gürcü ve Ermenilerin aynı gün, Azerbaycan Millî Şurâsı’nın da 28 Mayıs’ta AHC adıyla bağımsızlığını ilan etmesinin ardından Azerbaycan Millî Şurâsı 16 Haziran’da Tiflis’ten Gence’ye gelerek faaliyetlerini burada sürdürmeye başlar.

GENCE’DE İSTİKRARIN SAĞLANMASI…

Azerbaycan coğrafyasının her tarafında mevcut olan Türkler ile Ermeniler arasındaki gerginlik Gence’de de mevcut olup, yaşanan gelişmelere paralel olarak şehrin iki yakası arasındaki irtibat da kesilmişti. 25 Mayıs’ta Gence’ye gelen Nuri Paşa, kentteki Ermenileri itaat altına almak için onların silahlarını toplatmak istemesi üzerine Ermeniler silahlarını vermeye yanaşmayınca kentin Ermeni mahâllelerine yönelik başlatılan askerî operasyon 13-14 Haziran gecesi başarıyla tamamlanır.

LALELER…

Azerbaycan Türklerinin özgürlüğü için ilk çarpışma Gence civarında gerçekleştiği için Talman Hacıyev güftesine "Yazın evvelinde Gence Çölü’nde" diye başlar. Daha sonra Kafkas İslam Ordusu (15.09.1918) Bakü’yü de alır.

Bahse konu şarkının sözleri de aşağıda olup, parantez içindeki ifadeler şarkının sözlerinin Türkiye Türkçesine göre yazılmış hâlidir.

LÂLELER (Güfte: Aslan ASLANOV. Beste: Talman HACIYEV)

Yazın evvelinde Gence Çölü’nde

(Yazın öncesinde Gence dışında)
Çıhıblar yene de dize lâleler

(Çıkmışlar yine de dize lâleler)

Yağışdan ıslanan yaprağlarını

(Yağıştan ıslanan yapraklarını)

Seripler dereye düze lâleler

(Sermişler dereye ve ovaya lâleler)

Lâleler, lâleler, lâleler, lâleler.

Hayalimden neler gelib ne geçer

(Hayalimden neler gelip neler geçer)

Yaz gelir ellere durnalar göçer

(Yaz gelince turnalar uzaklara göçer)

Bulağlar semaver ağ daşlar şeker

(Bulutlar semâver, ak taşlar şeker)

Benzeyir çemende köze lâleler

(Çimenlerdeki lâleler köze benziyor)

Lâleler, lâleler, lâleler, lâleler.

Meylim üzündeki gara haldadır

(Yüzündeki sıkıntılı hâl beni üzüyor)

Hicranın elacı ilk vüsaldadır

(Hicranın ilacı ilk kavuşmadadır)
Ne vakittir âşığın gözü yoldadır

(Sizleri çok seven bizlerin gözleri çoktandır yoldadır)

Bir gonağ gelesiz bize lâleler

(Tez zamanda bize gelesiniz lâleler)

Lâleler, lâleler, lâleler, lâleler.

SONUÇ…

Kardeşlerine özgürlüğe kavuşturan laleler (gelincikler), kadirşinas Azerbaycanlı soydaşlarının gönüllerinde her daim açmaya devam etmektedir. Cümlesine de saygı ve rahmetle…

© 2025. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.