GENEL

Bugünkü makalemin konusu 108 yıl önce gerçekleşen ve Rusya’da Çarlık monarşisini sonlandıran Şubat Devrimine ilişkin olacak.

DEVRİM ÖNCESİNDEKİ GENEL DURUM

Rusya’nın 1904 -1905 Rus-Japon Savaşı’ndan ağır bir yenilgiyle çıkmasının ardından, Ekim 1905 ayında Rusya’da başlayan demiryolu işçileri grevi ülke geneline yayılarak genel grev şeklini alır ve Petersburg Sovyeti (Yerel Meclsi)'nin kurulmasıyla devrimci hareket en yüksek noktasına ulaşır. Zor durumda kalan Çar bir bildiri yayımlayıp, meşrutî bir anayasa ve seçilmiş bir Meclis (Duma) sözü verir. Bir süre sonra yavaş yavaş işçi hareketi bastırılır.

Nisan 1906'da yapılan seçimler sonucunda liberal ve sol muhalefet Duma’da çoğunluğu elde eder. Köklü reformlar istediği için Çarlık Hükûmetiyle ters duruma düşen ilk Duma iki ay geçmeden dağıtılır. Daha sonra seçilen II. Duma’nın da ömrü ise üç ay olur. Köylülere ve azınlıklara seçme hakkının verilmediği seçimlerle seçilen III. ve IV. Duma genelde Çarlık Hükûmetinin politikasını destekler.

Rusya’nın 1906 yılından sonra Balkanlar üzerinde nüfuz kazanmak için Avusturya ile mücâdeleye girmesi İngiltere ve Fransa'nın yanında I. Dünya Savaşına girmesine sebep olur. Bir süre sonra da Osmanlı Devleti’nin, Almanya ve Avusturya-Macaristan’ın müttefiki olarak Savaşa girmesi sonucu Kafkasya'da yeni bir cephe açmak zorunda kalır, savaş öncesinde Türk Boğazlarının açık olmasına bağlı olan ikmâl desteğini yitirir. Önemli derecede silah ve mühimmât sıkıntısı çeken Rus Orduları, Doğu Avrupa Cephesi’nde birbiri ardına ağır yenilgiler alır. Savaşın sebep olduğu yıkım, Mecliste halkın güvenine dayalı bir hükûmetin olması isteğini yaygınlaştırır. Bu sıkıntıların oluşturduğu gerilim 1917 yılı başında ülkeyi patlamaya hazır bir bomba hâline getirir.

ŞUBAT DEVRİMİ…

Rusya’da bozulmaya başlayan kamu düzeni ve sosyal çalkantı 1916 yılında ivme kazanmış, yıl sonundan itibaren sürekli istikrarsızlık yaşayan ekonomisi de felâkete doğru gitmeye başlamış, sanayide ciddî gerilemeler olmuş, kapatılan işletmeler nedeniyle işsizlik hızla artmış, ücretler ve alım gücü düşmüş, ülkenin borçları had safhaya ulaşmış ve ülke iflasın eşiğine gelmiştir. 1917 yılı başına gelindiğinde ülke devrimci bir patlamayla karşı karşıya kalmıştı.

Ülkede Çarlık Monarşisi ve Müttefikler aleyhine Şubat 1917 ayından itibaren başlayan gelişmeler ivme kazanmış, Çar’ın ise bu problemleri, baskıları artırmak suretiyle çözmeye çalışması ülkedeki karışıklıkları daha da artırmış ve başkent Petrograd’da büyük grevlerin başlamasına neden olmuştur.

Dünya Kadınlar Günü nedeniyle 8 Mart’ta Petrograd’da sokağa dökülen binlerce kadın Çar’ın istifâsını ister. Yönetim sokağa hâkim olamaz. 10 Mart’ta büyük bir ayaklanma olur ve 250.000 kişi de grev yapar. 11 Mart’ta askerler de devrimcilerin safına geçerek işçilerle el ele verirler.

Karışıklıkları önlemek isteyen Çar II. Nikolay 11 Şubat tarihli kararnamesiyle Duma’yı dağıtmak ister, 12 Mart’ta Başbakan ve bakanlar istifa eder, Çar’ın kararnamesine rağmen Duma oturumlarına devam etme kararı alır, Duma’da 12 kişilik bir Geçici Yürütme Komitesi kurulur.

Bu gelişmeler üzerine Çar II. Nikolay önce oğlu Aleksi lehine tahttan çekilerek kardeşi Grandük Mihail’i naipliğe atar, ardından da çarlığı ona vermek ister. Ancak Mihail bunu kabul etmeyince Çarlık Monarşisi sona erer. Rusya’da Çarlık Monarşisi de sona ermiş olur.

Bu gelişmelerin ardından 15 Mart’ta da George Lvov başkanlığındaki geçici bir hükûmet kurulur.

ŞUBAT MI, MART MI?

Geçmişte Rusya İmparatorluğu başta olmak üzere Ortodoks ülkelerde yaygın olarak kullanılan Jülyen Takvimi ile Gregoryen Takvimi arasında Jülyen Takvimi aleyhine sadece on üç günlük bir fark mevcuttu. Jülyen Takvimine göre 27 Şubat (Gregoryen Takvimine göre ise 12 Mart) 1917 tarihinde gerçekleşen bu devrimin gerçekleştiği esnada Rusya’da Jülyen Takvimi kullanılmakta olduğundan bu devrim Şubat Devrimi olarak adlandırılmış olup literatürde de o şekilde geçmektedir.

SONUÇ

Rusya’daki bu yeni dönem, içinde artarak devam edecek olan siyasî ve sosyal çalkantıları içerecek olan bir geçiş dönemi olacaktı.

Rusya’da monarşinin sona ermesi ve yerine de geçici hükûmetin kurulması ülkedeki çoğunluk tarafından sevinçle karşılanmıştı. Bu sevinç acaba ne kadar sürecekti?

Şubat Devrimi sonrasında Rusya’da meydana gelen diğer gelişmeleri zaman zaman sayfamda okuyucularla paylaşacağım.

Bu vesileyle okuyucularımın Ramazan ayını kutlarım.

© 2025. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

KAYNAK

İrfan Paksoy, Cihan Harbi’nde Osmanlı Devleti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2018.