GİRİŞ…

Dört bölümden ibaret olan, ilk üç bölümü daha önce paylaşılan, dördüncü/son bölümü bu yazımın konusu olan makale 14-16 Temmuz 1959 tarihinde Kerkük’te yapılan Türk katliamına ilişkin olacak. Daha önceki üç makalede I. Dünya Savaşı sonrasında İngiltere tarafından Irak’ta kurulan manda idaresi, Irak idaresi döneminde bu ülkede yaşayan Türkmenlerin (Türklerin) 1924, 1939, 1946, 1954, 1959, 1970, 1980, 1991, 2003, 2004, 2005 ve 2006 yıllarında büyük baskı, tehdit, hapis, sürgün, katil, ölüm, idam ve teröre mâruz kaldıkları, Irak’taki siyasî yapının ülkedeki monarşinin 1958 yılında kanlı bir darbe sonucu yıkılması ve cumhuriyetin ilan edilmesi ve 14-16 Temmuz 1959 tarihinde gerçekleşen Türkmen Katliamına uzanan süreçten ve bahse konu katliamdan bahsedilmişti. Bugünkü makalemde de bu katliamın dünya basınına yansıması ve katliamın amacından bahsedilecek, ardından da konuya ilişkin sonuç mahiyetindeki genel bir değerlendirme yapılacaktır.

DÜNYA BASININDA KERKÜK KATLİAMI…

Bu kanlı olayların duyulması, bütün Irak’ta büyük yankı uyandırmış ve şok etkisi yaratmıştır. Irak’ın dışında da duyulan bu soykırım haberi, dış basında ve radyolarda geniş biçimde yer almıştır. Şam, Kahire, Beyrut ve Londra’da da duyulan Kerkük Katliamı’nın haberlerine Türk basını da geniş yer vermiştir. Kerkük Katliamının iç ve dış kamuoyunda tepki ve nefret uyandırması üzerine, General Abdülkerim Kâsım 20 Temmuz’da Bağdat’taki Mar Yusuf Kilisesi’nde yaptığı konuşmada, soykırım hareketini lanetlemek ve sorumluları kınayarak, suçluların ağır biçimde cezalandırılacaklarını açıklamak zorunda kalmış, bu katliamın maksatlı olarak tasarlanmış olduğunu ve sorumluların da mahkemeye verileceğini ilan etmiştir.

KATLİAMIN AMACI NEYDİ?

Bir tarafta Irak Komünist Partisi (IKP) mensupları diğer tarafta da Kürdistan Demokrasi Partisi (KDP) Lideri Molla Mustafa Barzanî etrafında birleşmiş Kürt milisleri bir araya getiren ortak amaç, önemli tartışma konusu olmuştur. Yaşanan olaylara IKP açısından bakılacak olunursa eğer o dönemde iki kutuplu dünyanın getirmiş olduğu anti-komünist ve anti-emperyalist tutum bunda en etkili sebeplerden birisidir. Türkiye’nin SSCB karşısında ABD ile birlikte hareket etmesi ve bölgedeki Türkmenlerin Türkiye’ye karşı olumlu yaklaşımı IKP mensuplarının gözünde Türkmenleri “casus” konumuna getirmiştir. Türkiye’de Demokrat Parti’nin iktidarının ABD ile yakın ilişkileri şüphesiz IKP mensuplarını en çok rahatsız eden durumlardan biriydi. Aynı rahatsızlık Irak’ta da vardı. Çünkü Türkmenler için komünizm hiçbir zaman kabul edilecek bir ideoloji değildi.

Kürdistan hayali doğrultusunda politikalar izleyen KDP, Kerkük’ü, kurulması planlanan Kürdistan’ın kalbi olarak nitelendirilmiştir. Bunun yapılmasında engel ise Türkmenler olup bu kesim de mesnetsizce “Turancılık” ve “Türkiyecilik” ithamlarıyla sindirilmek istenmiştir. Bölgenin jeopolitik konumunu artıran petrol yatakları, gelecekte kurulması hayal edilen Kürdistan’ın önemli bir ekonomik gelir kaynağı olarak görülüyordu.

SONUÇ…

Türkmenler, yaşanan bu katliam kapsamında bir yandan “Turancılık” ve “Türkiye’ye casusluk” gibi sözde suçlamalarla muhatap olurken diğer yandan Türkiye’den destek görememek de kendileri nezdinde ayrı bir acı olmuştur. Kerkük Katliamı’nda büyük acılar yaşamış olan Irak Türkmenleri yalnız ve kimsesiz bir toplum olduklarını öğrenmiş, Türkiye’ye kırılmış olsa da Türklüğe iman ve inancı daha da artmış ve her şeyi kendisinin yapmak zorunda olduğunu anlamıştır.

Bu olaylar Türkmenlerde bir “seçilmiş travma” oluşmuştur. Bir olayın seçilmiş travma olabilmesi için bu olayı yaşayan bireylerin/toplumun, olayla ilgili kayıp duygularını ve bununla bağlantılı yas duygularını yaşayamaması gerekmektedir. Bu seçilmiş travmalar, psikolojik bir birikim göstererek nesilden nesile aktarılarak bugünlere dek taşınmıştır. Irak Türkmenleri tarafından her yıl anılmakta olan bu katliam bir travmaya dönüşerek Türkmen kimliğinin bir parçası olmuştur.

Türkmenlerde nesiller boyu hâfızalardan silinmeyecek bir etki de bırakmış olan bu katliam esnasında Irak, Türkmenleri yalnız bırakmış olduğundan Türkmenlerde Irak’a aidiyet ve güven duygusu zayıflamış, bölgedeki Kürtlere karşı da güvensizlik oluşmuştur. Bu acı olay sonrasında Türkmenler savunma mekanizmalarını geliştirmek için meşrû zeminlerde girişimlerde bulunmuşlar, bu çerçevede 1988 yılında Irak Türkmenlerin ilk siyasî organizasyonu unvanını taşıyan Irak Millî Türkmen Partisi kurulmuş; Irak Türkmenlerini, kurulan parti ve kuruluşları tek bir çatı altında toplamak üzere Ekim 1994 ayında kuruluş çalışmaları başlatılan Irak Türkmen Cephesi’ de 24 Nisan 1995’te kurulmuştur.

76 yıldönümünde bu katliamın maktulü-mazlumu soydaşlarımızı rahmetle anıyorum.

© 2025. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

KAYNAKLAR

Duman, Bilgay; “14 Temmuz 1959 Kerkük Katliamı ve Türkmenlerin Bugünü”, 18.07. 2020, https://www. orsam.org.tr/tr/14-temmuz-1959-kerkuk-katliami-ve-turkmenlerin-bugunu/, https://cdn.istanbul.edu. tr/ FileHandler2.ashx?f=yadta-c.17-s.34-2018-2_gurbuz_arslan.pdf, Erişim Tarihi: 26.06.2023.

Küzeci, Şemsettin; “57. Yılında Kerkük Katliamı – 141-17 Temmuz 1959”, https://kerkukgazetesi.com/ 58-yildonumunde-kerkuk-katliami/, Erişim Tarihi: 12.07.2024.

Hazır, Tunahan; “14 Temmuz 1959 Kerkük Katliamı”, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/ 871335, Erişim Tarihi: 26.06.2024.

Paksoy, İrfan; “Kerkük Katliamı”, 14.07.2023, https://www.eura24.com/mobil/yazi/kerkuk-katliami-1431. html, Erişim Tarihi: 26.06.2024.

Saatçi, Suphi; “Kerkük Katliamı (14 Temmuz 1959)”, Türk Yurdu Dergisi, Ağustos 2006, Yıl 95, Sayı 228.

Zade, İnci; “14 Temmuz Kerkük Katliamı”, 16.07.2020, https://akademikarastirma.org/14-temmuz-kerkuk-katliami/, Erişim Tarihi: 26.06.2023.