Giriş…

Bu makalede Millî Mücadelenin başlangıç aşamasındaki Sivas Kongresi (04-11.09.1919) sonrasında Millî Mücadelenin yürütme organı olan Temsil Heyeti’nin çalışma yeri ve karargâhının mekânsal olarak belirlendiği 16-28 Kasım 1919 tarihlerinde gerçekleşen Komutanlar Toplantısından bahsedilecektir. Bu makale Ankara Ulus gazete ve haber sitesindeki son sekiz makalemin devamı olarak da addedilebilir.

Amasya’dan Sivas’a…

Millî Mücâdele’nin programını içeren Amasya Genelgesi’ndeki (22.06.1919) hususlardan biri de Sivas’ta millî bir kongrenin toplanması olup bu karar gereği toplanan Sivas Kongresi’nde (04-11.09.1919), kongre kararlarını takip edecek ulusal bir icrâ organı olan ve başkanlığını da Mustafa Kemâl (Paşa)’in yaptığı (23.07-07.08.1919 tarihlerinde gerçekleşen Erzurum Kongresi’nde seçilmiş olandan farklı ve) yeni bir Temsil Heyeti seçilmiş, ülkenin toprak bütünlüğünün sağlanması için millî egemenliğin şart olduğu belirtilerek millî direnişin bir elden ve güçlü bir şekilde sürdürülebilmesi için ülke genelindeki Müdafaa-i Hukuk dernekleri ve direniş yapıları Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (AvRMHC) altında toplanmış, Erzurum Kongresi’nde alınan kararlar genelleştirilmiş, manda ve himâye reddedilmiş, işgâlci güçlere karşı da silahlı mücâdele kararı da alınmıştı.

İstifa ve Politik Zafer…

Bu süreçte Temsil Heyeti ile Anadolu’da ivme kazanan millî hareketi boğmaya çalışan Sadrazam Damat Ferit Paşa arasında Sivas Kongresi sonrasında artan gerginlik ve Anadolu’nun İstanbul ile haberleşmeyi kesmesi (12.09.1919) sonucu Damat Ferit Paşa Hükûmeti istifa etmiş (01.10.1919), yerine de millî hareket destek veren Ali Rıza Paşa Hükûmeti kurulmuştu (02.10.1919).

Uzlaşma…

Temsil Heyeti tarafından yeni Hükûmete bildirilen (03.11.1919) taleplere cevaben Hükûmetten beklenen bildiri 7 Ekim’de İstanbul gazetelerinde yayımlanır, telgrafla da illere bildirilir. Bu bildirinin ardından Temsil Heyeti, millete bir bildiri yayımlayarak Hükûmetle tam bir anlaşma sağlandığını, Hükûmete yardımcı olacağını ve millî amaçlar yönünde çalışmaya devam edileceğini bildirir.

Amasya Görüşmeleri…

Bu akılcı hamle, yeni kabineyi temsilen Bahriye Bakanı Salih Hulusi Paşa’nın, Temsil Heyeti ile görüşmek üzere İstanbul’dan Samsun üzerinden Amasya’ya doğru yola çıkmasını mümkün kılar.

Temsil Heyeti tarafından bu toplantıda görüşülecek konular belirlenirken yeni Meclis’in kesinlikle Anadolu’da bir yerde toplanması görüşü kabul edilmiştir.

Amasya Görüşmeleri olarak bilinen bu görüşmeler, 20-22 Ekim’de, Amasya’da İstanbul Hükûmetini temsilen Bahriye Nazırı Salih Hulusî Paşa ile Temsil Heyeti adına (eski 3. Ordu Müfettişi) Mustafa Kemâl Paşa, eski Bahriye Nâzırı) Hüseyin Rauf (Orbay) Bey ve (eski Beyrut Valisi) Bekir Sami (Kunduh) Bey arasında yapılır.

En Önemli Konu…

Amasya’da iki tarafın müzâkere ettiği en önemli ve can alıcı konu, 21 Aralık 1918 ayında Sultan Vahidettin tarafından feshedilmiş olan Mebûsan Meclisi (parlamento) seçimlerin(in) bir an önce yapılması, yeni Meclis’in toplanması ve Meclis’in İstanbul dışında (Bursa’da) toplanması esasının Salih Hulusi Paşa’ya kabul ettirilmesidir. Salih Hulusi Paşa İstanbul’a döndüğünde kabine arkadaşlarını ikna için çalışacak, ikna edemezse istifa edecektir. Salih Hulusi Paşa, İstanbul’a dönüşünde Meclis’in İstanbul dışında bir yerde toplanması konusunda başarı sağlayamamış; istifa sözünü de yerine getirmemiştir.

İstanbul’a Göre…

Salih Hulusi Paşa İstanbul’a döndüğünde gerek Hükûmetin gerekse de Padişahın, Meclisin İstanbul dışında toplanması konusuna karşı oldukları ortaya çıktı. Onlara göre Meclisin İstanbul’un dışında toplanması, Meclisin, Hükûmetle ilişkilerini çok zorlaştırabileceği gibi bu durum Osmanlı Devleti’nin İstanbul’u terk etmeye hazır olduğu izlenimini de verebilirdi.

Meclisin toplanacağı yer ve seçimler hakkında ortaya çıkan görüş ayrılıklarını tartışıp kesin bir karara varmak isteyen Temsil Heyeti kendilerini destekleyen kolordu ve tümen komutanları ile ortak bir toplantı düzenlemeyi zorunlu görmüş ve 29 Ekim’de de onlara davette bulunmuştur.

Komutanlar Toplantısı…

Sorunları tartışmak üzere Mustafa Kemal Paşa, AvRMHC’nin genişletilmiş bir Temsil Heyeti toplantısı düzenler. Toplantıya (karargâhı Sivas’ta bulunan) 3., (karargâhı Konya’da bulunan) 12., (karargâhı Diyarbakır’da bulunan) 13., (karargâhı Erzurum’da bulunan) 15. ve (karargâhı Ankara’da bulunan) 20. Kolordu Komutanları ile Temsil Heyeti üyeleri ve bulunmaları faydalı olan kimseler katılır.

Üç Önemli Konu…

16 Kasım’da Mustafa Kemal Paşa’nın başkanlığında toplanan kurulda üç önemli konu konuşulur; Meclis’in toplanacağı yer, Meclis’in toplanmasından sonra Temsil Heyetinin ve AvRMHC’nin alacağı biçim ve çalışma yöntemi, I. Dünya Savaşı’ndan mağluben çıkan ülkeler ile Savaşın galibi olan ülkeler arasında imzalanacak barış antlaşmaları için Savaşın galipleri tarafından 18 Ocak 1919 tarihinde Paris’te çalışmalarına başlayan barış konferansının vereceği kararlardan sonra nasıl davranılacağı. Bu konulardan en çok tartışılanı, Mebusan Meclisinin nerede toplanacağı olmuştu. Çünkü komutanların çoğu, Meclis’in İstanbul’un dışında açılmasının sakıncalı olacağı görüşündeydi.

Alınan Kararlar…

28 Kasım’da sonuçlanan toplantıda şu kararlar alınır; Mebûsan Meclisi’nin bütün sakıncalara ve tehlikelere rağmen İstanbul’da toplanması zarûreti meydana gelmiştir. Sadece bütün milletvekillerini durum hakkında aydınlatmak AvRMHC’nin takip ettiği programın esaslarını Meclis’te savunacak kuvvetli bir grup meydana getirmek için gerekli işler yapılmalıdır.

Komutanlar, AvRMHC’nin teşkilatını yaymak ve kuvvetlendirmek için süratle öncü olacaklardır. Mebûsan Meclisi İstanbul’da toplanıp emniyet ve serbestlik içinde çalıştığı görülünceye kadar, Temsil Heyeti Anadolu’da kalarak millî vazifesine devam edecektir. Paris Barış Konferansı, Türkiye hakkında olumsuz bir karar verdiği, Hükümet ve Mebûsan Meclisi de bunu kabul ve onayladığı takdirde bu konuda milletin isteği öğrenilerek, AvRMHC Tüzüğü hükümlerine göre gereği yapılacaktı. Toplantıda kararlaştırılan gizli bir tâlimatla da halkın vatan savunması için ne şekilde silahlandırılıp teşkilatlandırılacağı tespit edilerek ilgililere bildirildi.

Özellikle Dikkati Çeken…

Alınan kararlarda özellikle dikkati çeken, Paris Barış Konferansı’nın kararları olumsuz olur ve bu kararları Hükümet ve Meclis de kabul ettiği takdirde, komutanlar milletin isteğine uygun hareket edileceğini ifade ederek bu kararları kabule yanaşmayacaklarını açıkça dile getirmişlerdir.

İstanbul’a Gitmeden Önce…

Toplantıda Anadolu’da seçilen mebusların İstanbul’a gitmeden bir araya gelmeleri ve nerede toplanacakları da görüşüldü. Temsil Heyetinin Eskişehir yakınlarına taşınması öngörülmüş, görüşmelerde Ali Fuat Paşa da Eskişehir ve Seyitgazi üzerinde durmuş fakat sonunda buluşma yerinin Ankara olması kabul edilmiştir. Bu kararın alınmasında, Ankara’da millî teşkilatın çok kuvvetli ve esas savaş alanı olan Batı Anadolu’ya yakın olması, İstanbul’a trenle bağlı olması da önemli rol oynamıştı.

Sonuç…

Millî Mücadele’de Batı Cephesi Komutanlığı, sonrasında da Mudanya Mütârekesi ve Lozan barış görüşmelerinde de baş murahhas olarak görev yapmış olan İsmet (İnönü) Paşa’nın, Millî Mücâdele dönemine ilişkin; “Daha başta, akıtılacak kan ve istihsal edilecek (üretilecek) netice mutlaka mukayese olunmak lazımdır (karşılaştırılmalıdır). … Harekât-ı Milliye’nin (Millî Mücâdele’nin) hiçbir safhasında hesapsız bir karar ve hesapsız bir cüret yoktur…” şeklinde pek mânidar bir sözü var. Doğrudur da. Karmaşık siyasî ve askerî süreçler içeren Millî Mücâdele dönemi mukâyeseli bilgilerle okunduğu / incelendiği takdirde bu kutlu mücâdelenin hiçbir safhasında hesapsız bir karar ve cüret olmadığı görülecek, bu mücâdelenin Mustafa Kemâl Paşa’nın şahsında somutlaşan dirâyetli liderliğinin de bu kutlu mücâdelenin başarı ile sonuçlanmasında ne denli belirleyici olduğu ve Türk milleti için de ne denli büyük bir şans olduğu anlaşılacaktır.

Uygun vesilelerle Şanlı Millî Mücâdele’yi safha safha anlatmayı sürdüreceğiz.

© 2025 Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

KAYNAKLAR

Celal Erikan, Kurtuluş Savaşı Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2014; David Fromkin, Barışa Son Veren Barış Modern Orta Doğu Nasıl Yaratıldı? 1914-1922, (Çev.: Mehmet Harmancı), Sabah Kitapları, İstanbul 1994; Gotthard Jaeschke, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (30 Ekim 1918-11 Ekim 1922), TTK Bsmv., Ankara 1970; İrfan Paksoy, “Ya İstiklâl Ya Ölüm”, 13.09.2023, https://www.dibace.net/irfan-paksoy/ya-istiklal-ya-olum/, Erişim Tarihi: 31.10.2025; İrfan Paksoy, Cihan Harbi’nde Osmanlı Devleti, Boğaziçi Yayınevi, İstanbul 2018; Kamuran Gürün, Savaşan Dünya ve Türkiye, 1. Baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara 1986; Mahmut Goloğlu, Millî Mücadele Tarihi-II, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006; Oğuz Aytepe, “Sivas Komutanlar Toplantısı”, https://ataturk ansiklopedisi.gov.tr/detay/293/Sivas-Komutanlar-Toplantısı, Erişim Tarihi: 01.11.2025. Sabahattin Tansel, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C. II, MEB Yayınları, İstanbul 1991; Zeki Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994.