Her Memur/İşçi Kendi Mutemedi Olmalı Milyarlarca Lira Tasarruf Edilir.

Ülkemiz, 86 milyon nüfusu ile devasa bir kamu yönetim sistemine sahip. Bu sistemin en önemli sorunlarından biri de personel rejimi ve ödeme süreçlerindeki karmaşıklık. Son dönemde memur ve işçi maaşlarına ilişkin pazarlıklar gündemi meşgul etse de biz bu konuyu farklı bir açıdan ele alalım: Kamu maliyesinde personel giderleri, hatalı ödemeler ve çözüm ihtiyacı.

1. Türkiye Bütçesi ve Personel Giderlerine Genel Bakış

• 2025 Merkezi Yönetim Bütçesi: 14,8 trilyon TL
• Personel Giderleri: Yaklaşık %69 (10,2 trilyon TL)

Bu rakamlar, kamu maliyesinde personel ödemelerinin ağırlığını ve denetimin hayati önemini net bir biçimde ortaya koyuyor. 10 Trilyon yıllık ödemede her yüzde bir puanlık hata 100 milyar, binde bir hata 10 milyar, on binde bir hata bir milyar lira eder.

2. Hatalı Ödemeler ve Kamu Zararına Dönüşümü

Hatalı ödeme miktarlarına dair resmi toplu veriler bulunmasa da Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulu’nun 22.12.1973 tarihli (E:1968/8, K:1973/14) kararı, önemli bir çerçeve sunuyor:

• Yokluk, açık hata, memurun hilesi veya gerçek dışı beyanı varsa → Süre sınırlaması olmaksızın geri alınır.
• Diğer durumlarda → Hatalı ödeme, yapıldığı tarihten itibaren 90 gün içinde geri alınabilir. Bu süre geçtikten sonra tahsil imkânsız hale gelir.

Bu karar, sistemin hukuki sınırlarını çizerken, aynı zamanda bireysel sorumluluğa dayalı bir çözüm ihtiyacını da güçlendiriyor.

3. Sahadan Gözlemler: Tipik Hatalı Ödeme Örnekleri

Kamu personel sistemindeki kalem fazlalığı ve uygulama karmaşıklığı, hatalı ödeme riskini artırıyor. Öne çıkan bazı örnekler:

• Ek ders usulsüzlükleri,
• Askerlik/doğum izninde mahsuplaşma yapılmaması,
• Terfi/kademe işlemlerinin gecikmesi,
• Teknik tazminatların zamanında işlenmemesi,
• Yanlış aile yardımı beyanı,
• Döner sermaye ödemelerinin eksik veya hatalı takibi,
• Hatalı unvan/görev tazminatı girişleri,
• Gerçekleşmeyen görevlere harcırah yazılması,
• Süresi geçen dil tazminatlarının devam etmesi,
• Vergi matrahına yansıtılmayan ek ödemeler…

Bu tür örnekler, sistematik bir kontrol eksikliği nedeniyle yıllık bazda milyarlarca liralık kayıplara yol açabiliyor.

4. Yeni Model Önerisi: Kontrol Merkezi + Bireysel Sorumluluk

Modelin Esası

Her kamu personeli, kendi mutemedi olmalı. Yani:

1. Bireysel Beyan Sistemi → Personel, maaşına dair tüm kalemleri (ek ders, tazminat, harcırah vb.) sisteme girer ya da önceden girilmiş veriyi onaylar.
2. Otomatik Kontrol Mekanizması → Yapay zekâ destekli sistem, beyanları denetler. Onaylanan ödemeler gerçekleşir; hatalı görülenler denetim birimine yönlendirilir.
3. Onay ve Kayıt → Onaylanan belgeler dijital ortamda saklanır; düzenli denetim yapılır.
4. Cezai Sorumluluk → Yanlış veya kasıtlı beyan durumunda kişi sorumlu olur; ödeme yapılmaz ya da tahsil edilir.

Modelin Faydaları

• Dijital kayıt şeffaflığını artırır,
• Bireysel sorumluluk bilincini güçlendirir,
• Denetim yükünü azaltır,
• Caydırıcılığı yükseltir.

Bankaların kredi süreçlerinde kullandığı “beyan + dijital teyit” sistemi buna örnektir. Üç ayda bir kamu personeline verilerini kontrol zorunluluğu, aylık ise hakediş onayı getirilmelidir.

5. Sonuç: Kamu Güveni ve Sürdürülebilir Maliye İçin Reform

Türkiye, bütçesinin %69’unu personel giderlerine ayırıyor. Bu devasa pay içinde yapılacak her 1 puanlık hata, milyarlarca liralık kayba yol açıyor.

Bu nedenle:

• Denetim mekanizmalarının dijitalleşmesi,
• Bireysel sorumluluk bilincinin yerleştirilmesi,
• Hakedişlerin beyan esasına bağlanması,

kamu maliyesi için kaçınılmaz bir reform adımıdır.

Önerdiğimiz sistem, sadece hatalı ödemeleri minimize etmekle kalmaz, aynı zamanda devlet-vatandaş güvenini pekiştirir ve sürdürülebilir mali disiplin sağlar.

Saygılarımla