GİRİŞ…

Dört bölümden ibaret olan ve bugün de ikinci bölümü yayımlanmakta olan makalemin konusu 28 Mayıs 1918 tarihinde Tiflis’te Mehmet Emin Resulzâde önderliğinde ilan edilen Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (AHC)’nin, 27-28 Nisan 1918 gecesi Kızılordu birlikleri tarafından Bakü’nün işgâl edilmesi sonucu yıkılmasına ve ülkede yetmiş bir yıl sürecek olan sosyalist yönetime ve sonrasına dairdir.

Makale serisinin daha önce yayımlanmış olan ilk bölümünde Ağustos 1919 ayından sonra İngilizlerin Karabağ da dâhil olmak üzere tüm Güney Kafkasya’dan çekilmesinden, bu durumun, Azerbaycan egemenliğinde olmakla birlikte çoğunluk teşkil etmese de kayda değer bir Ermeni nüfusu da barındıran Dağlık Karabağ’daki Ermenileri ayaklanma konusunda cesaretlendirmesinden ve bölgede yükselen tansiyondan iş ve 1919 yılı sonundan itibaren bölgedeki tansiyon hızla yükselmesinden, Rusya’da Bolşevik güçler ile Beyaz Ordu yanlıları arasında devam eden iç savaşta 1919 güzünden itibaren Bolşeviklerin, Beyaz Ordu güçlerine üstün gelmesi ve onları gittikçe artan bir şekilde geriletmesinin Kafkasya’yı da kontrol almak isteyen Bolşevik güçler için şartları elverişli hâle getirmesinden, Bolşevikler için zengin petrol rezervleri nedeniyle stratejik bir değeri ve jeo-stratejik önemi olan Azerbaycan ilk sırada olduğundan, Karabağ’da yerleşik Ermeniler nedeniyle yükselen siyasî tansiyon sonucu Azerbaycan ordusunun dikkatlerini Karabağ’a yöneltmesi sonucu Azerbaycan’ın kuzey sınırının adeta savunmasız hâle geldiğinden, hâriçteki ve dâhildeki Bolşevik unsurlar arasında iş birliği sağlanması sonucu kuzeydeki Kızılordu birliklerinin Bakü’yü işgâl etmeleri önlerinde engel kalmadığından Ağustos 1919 ayından sonra İngilizlerin Güney Kafkasya’dan çekilmesi, bu durumun, Azerbaycan egemenliğinde olan Dağlık Karabağ’daki Ermenileri ayaklanma konusunda cesaretlendirmesi ve bölgede yükselen tansiyon, Rusya’da devam eden iç savaşta 1919 güzünden itibaren Bolşeviklerin, Beyaz Ordu güçlerini gittikçe artan bir şekilde geriletmesinin Kafkasya’yı da kontrol almak isteyen Bolşevik güçler için şartları elverişli hâle getirmesi, Bolşevikler için zengin petrol rezervleri nedeniyle Azerbaycan’ın ilk sırada olması, Karabağ’da yükselen siyasî tansiyon sonucu Azerbaycan ordusunun dikkatlerini Karabağ’a yöneltmesi nedeniyle Azerbaycan’ın kuzey sınırının adeta savunmasız kalması, içte ve dıştaki Bolşevik unsurlar arasında iş birliği sağlanması sonucu kuzeydeki Kızılordu birliklerinin Bakü’yü işgâl etmeleri için önlerinde engel kalmadığından bahsedilmişti.

ORCONİKİDZE’NİN VERDİĞİ EMİR…

21 Nisan’da Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) Başkanı Lenin [1] ve RSFSC Milliyetler Halk Komiseri (Bakanı) Stalin’in ortak talimatını alan Devrimci Askerî Konsey Üyesi Sergo Orconikidze, [2] Azerbaycan işçi ve köylülerine yardım etmek bahânesiyle 11. Kızılordu’ya Azerbaycan’daki işbaşındaki Müsâvât Hükûmeti’ni [3] yıkmak için kesin emri verdi.

22 Nisan’da 11. Kızılordu temsilcisinin Bakü’ye gönderilerek burada Komünist Parti (KP) Komite üyeleri ile görüşerek genel havayı öğrenmesi, hem de 27 Nisan’da Azerbaycan Hükûmeti’ne, parlamento ve hükûmeti feshetmeleri konusunda ültimatom verileceğini iletmesini kararlaştırıldı.

BOLŞEVİKLERLE İŞBİRLİĞİ HÂLİNDEKİ AZERBAYCAN KOMÜNİSTLERİ...

Ülkede askerî bir darbe yapmak için gerekli şartların oluşması için gereken ortamı hazırlamak üzere 24 Nisan’da harekete geçen Azerbaycan KP yönetiminin de bu maksada yönelik ilk faaliyeti 24 Nisan’da Rusça olarak Yeni Dünya (Novıy Sovyet) gazetesinin yayınlanmasına başlanması ile olmuş, gazetenin ilk sayısı işbaşındaki Müsavat Hükûmetinin istifası ve ülkede Sovyet hâkimiyetinin olması ile Bağımsız Sovyet Komünist Azerbaycanı’nı yüceltici sloganlarla basılmıştır. 25 Nisan’da KP Komite üyelerinin savaş durumuna getirilmeleri emri verilmiş ve emre karşı çıkanların öldürülecekleri açıklanmıştır.

25 Nisan’da Mahaçkale’deki 11. Kızılordu Komutanlığı, Azerbaycan Bolşevik temsilcilerinin de katılımıyla bir toplantı yaparak Azerbaycan’ın işgâl edilmesi planının son kez müzâkeresi sonucu 11. Kızılordu Komutanı Bakü’nün işgâline yönelik askerî harekâtı hemen başlatılması konusunda direktifi imzaladı.

© 2025. Bu makalenin/yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

SONNOTLAR

[1] Vlademir İlyiç Lenin (1870-1924). Rus sosyalist devrimci ve politikacı. Marksist-Lenist ideolojinin fikrî önderi, Ekim Devrimi’nin lideri ve Sovyetler Birliği (SB)‘nin kurucusu. SB Komünüst Partisinin öncüsü olan Rusya Komünist Partisinin ilk lideri. Aynı zamanda Marksist teorik ve felsefî yazıların yazarı olarak bilimsel sosyalizmin, Marks ve Engels sonrası geliştiricilerindendir.

[2] Sergo Orconikidze (1886-1936), Rusya’daki Ekim Devrimi’nden (07.10.1917) sonra 1920 başlarına dek devam eden iç savaş sırasında zorla RSFSC egemenliğine sokulan Ukrayna’da komiser olmuş ve Kafkasya’nın RFSFC egemenliğine sokulması harekâtına katılmış, bu çerçevede 27.04-10.05.1920 döneminde Azerbaycan’ın, ardından Ermenistan Demokratik Cumhuriyetinin Kızılordu tarafından işgâl ve istilâsına (24.12.1920) liderlik ederek bu ülkede Ermenistan SSC’nin kuruluşunu desteklemiş, Ermenistan’ın istilâsının ardından Gürcistan Demokratik Cumhuriyetinin Kızılordu tarafından işgâl ve istilâsına (15.02-17.03.1921) liderlik etmiş, 1922 yılında da bu üç ülkeyi kapsayan TSFSC’nin kurulmasına öncülük etmiştir. 1926 yılından öldüğü 1937 yılına dek de değişik üst düzey görevlerde bulunmuştur.

[8] Müsâvât Partisi: Azerbaycan’ın en eski siyasî partisidir. Müsâvât Partisi 1911 yılında, İstanbul’da sürgünde yaşayan sürgünde yaşayan Mehmet Emin Resulzâde’nin girişimi sonucunda, kuzeni Mehmet Ali Resulzâde, Abbasgulu Kâzımzâde ve Tağı Nağıoğlu tarafından Bakü’de kurulmuş olup günümüzde de Azerbaycan'ın ana muhalefet partilerinden biridir.