Giriş

Bugünkü makalemden itibaren bir seri makalede Sivas Kongresi sonrasından Misak-ı Millî’nin ilan edilmesine dek olan süreçte kaydedilen gelişmeleri okuyucularla paylaşacağım. Bugünkü makalemin konusu ise Sivas Kongresi sonrasındaki bazı gelişmeler olacak.

Amasya’dan Sivas’a…

Millî Mücâdele’nin programı, yol haritası ve strateji belgesi olan Amasya Genelgesi’nde (22.06.1919) yer alan hususlardan biri de Sivas’ta ulusal nitelikli bir kongrenin toplanmasıydı.

Mondros sonrasında yaşanan gelişmeler çerçevesinde Doğu Anadolu’nun nice vilayetlerini de içine alan Amerikan mandasında genişletilmiş bir Ermenistan devletinin kurulması söz konusuydu. Bu tehlikeye karşı yapılan bölgesel nitelikli Erzurum Kongresi’nde, (10-23.07.1919) Amasya Genelgesi doğrultusunda kararlar alınmış, kongreye başkanlık eden (ordudan müstafî) Mustafa Kemal Paşa da oluşturulan Temsil Heyetine başkan olarak seçilmişti.

Bu kongrenin ardından yapılan Sivas Kongresi’nde (04-11.09.1919) de kongre kararlarını takip edecek ulusal bir icra organı olan ve başkanlığını da Mustafa Kemal Paşa’nın yaptığı yeni bir Temsil Heyeti seçilmiştir. Kongrede ülkenin toprak bütünlüğünün sağlanması için millî egemenliğin şart olduğu belirtildiği gibi millî direnişin bir elden ve daha güçlü bir şekilde sürdürülebilmesi için ülke genelindeki Müdafaa-i Hukuk dernekleri ve direniş yapıları Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti altında toplanmış, Erzurum Kongresi’nde alınan kararlar genelleştirilmiş, manda ve himâye reddedilmiş, işgâlci güçlere karşı da silahlı mücâdele kararı da alınmıştı.

Güç Mücadelesi…

Sadrazam Damat Ferit Paşa’nın, Kongreyi dağıtmak için başarısızlıkla sonuçlanan güç kullanımı girişimini Padişah’a bildirmek üzere Mustafa Kemâl Paşa tarafından çekilen telgrafların Sadrazamın emri gereği Padişah’a ulaştırılmamış olması üzerine Anadolu’daki bütün telgrafhânelerin İstanbul ile irtibatlarını kesmesi Anadolu’da gelişmiş bulunan milliyetçiler için de bir güç ifadesi olmuştur.

İstifa…

Mustafa Kemâl Paşa ile İstanbul asındaki bu güç mücâdelesinde (08.06-30.09.1919) İstanbul yenilmiş ve Damat Ferit Paşa sadrazamlıktan istifa etmiş, yerine 2 Ekim’de Ali Rıza (Sedes) Paşa kabinesi geçmişti. Milliyetçi bir hüviyet taşıyan bu kabinenin işbaşına gelmesi Mustafa Kemal Paşa ve millî dava için Damat Ferit’in düşürülmesinden sonra kazanılan ilk zafer olmuştur.

Harbord’un Ziyaretleri…

Paris Barış Konferansı’nda İngiltere tarafından ABD’ye, Osmanlı ülkesi, İstanbul, Boğazlar ve Ermenistan üzerinde manda önerilmiş (21.05.1919), bu öneri Fransa ve İtalya’nın tarafından da desteklenmişti. Bu talepler konusunda ABD Senatosunun onayı ve ABD Başkanlığının da görevlendirmesiyle “Müttefikler” adına Avrupa’daki ABD kuvvetlerinin Kurmay Başkanı General Harbord başkanlığında görevlendirilen bir ABD heyeti Ağustos ayının üçüncü haftasında Paris'te Ermenilerin ileri gelenleriyle de görüştükten sonra İstanbul'a hareket eder (21.08). İstanbul'a gelen ve burada dört gün kalan heyet önce Padişah Vahdettin sonra da Sadrazam Damat Ferit Paşa ile görüşür. Harbord, İstanbul'daki temasları sırasında Türkler ve Türkiye hakkında incelemelerde bulunur, Amerika'nın İstanbul Yüksek Komiseri Amiral Bristol ile de görüşür. İstanbul'daki görüşmelerini tamamlayan heyetin bir kısmı sağlık, maliye, ticaret gibi konuları araştırmak üzere bir süre İstanbul'da kaldıktan sonra Karadeniz yoluyla Tiflis'e geçerken Harbord başkanlığındaki diğer grup da İstanbul'dan trenle Adana'ya geçer; Adana, Mersin ve Tarsus civarında iki gün bulunduktan sonra trenle Halep üzerinden Mardin'e, oradan da Malatya üzerinden Sivas'a gider.

Harbord Heyetinin gezisiyle Osmanlı idarecileri, başta Harbiye Nezâreti olmak üzere ve Anadolu'da Millî Mücâdele'yi yürüten Türk aydın ve idarecileri yakından ilgilenmişlerdir. Harbord’un, Sivas'a gelerek Mustafa Kemâl Paşa ile yaptığı görüşmeden (20.09) taraflar memnun kalırken, Mustafa Kemal Paşa, Türk görüşünü kapsayan bir muhtırayı Harbord’un Güney Kafkasya ziyareti sonrası Batum üzerinden deniz yoluyla İstanbul’a dönüşü esnasında uğradığı Samsun’da kendisine ulaşmasını sağlamıştır.

Rapor…

Erzurum'da 15. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa ile de görüşen (25.09) Harbord, Ermenistan'a geçmiş (26.09), Güney Kafkasya’daki incelemesini tamamladıktan sonra İstanbul'a dönmüş (11.10), burada bazı görüşmeler yaptıktan sonra (“Harbord Raporu” olarak bilinen) 16 Ekim 1919 tarihli “Yakındoğu’da Durum” başlıklı raporunu tamamlamış, aynı gün heyeti ile birlikte Paris'e (24.10) gitmiş, raporun "imzalı" nüshasını Paris Barış Konferansı'na sunmuş, oradan da ABD’ye dönerek raporun "imzasız" bir nüshasını ABD Dışişleri Bakanlığı'na sunmuştur.

Raporun ve ABD Dış Politikasına Yansıması…

ABD’nin, bölgede mandater olarak rol almasına karşı çıkan Harbord Raporu sonrasında Amerika, Monroe Doktrini kapsamında kapalı siyasetine geri dönerek Avrupa siyasetinden uzak kalmayı tercih etmiş, bu nedenle 1920 yılındaki Londra, San Remo ve Sevr görüşmelerinde yer almamıştır.

Konuya ilişkin sonraki gelişmeler belli aralıklarla okuyucularla paylaşılacaktır.

© 2024. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

KAYNAKLAR

Fahir Armaoğlu, “Harbord Misyonu Nasıl Ortaya Çıktı?”, https://belleten.gov.tr/tam-metin/2436/tur, Erişim Tarihi: 08.12.2024.

Fethi Tevetoğlu, “Mustafa Kemal Paşa – General Harbord Görüşmesi Tanık ve Tercümanı: Prof. Hulûsi Y. Hüseyin (Pektaş)”, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1171778, Erişim Tarihi: 08.12.2024.

İrfan Paksoy, “Sevr’e Uzanan Yol-2 (Konferansa Katılan Tarafların İstekleri)”,, https://www.eura24.com/ mobil/yazi/sevre-uzanan-yol-2-konferansa-katilan-taraflarin-istekleri-1778.html, Erişim Tarihi: 08.12.2024.

James G. Harbord, “Conditions in the Near East: Report of the Amerıcan Military Mission to Armenia, https://fatsr.org/wp-content/uploads/2018/06/Harbord-report.pdf, Erişim Tarihi: 08.12.2024.