GİRİŞ…

Devam eden I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak ve Rusya’ya da yardım etmek için 18 Mart 1915 tarihinde Çanakkale Boğazı’nı denizden geçmek isteyen Müttefik Devletlerin (İngiltere ve Fransa’nın) bu girişimleri başarısızlıkla sonuçlanınca bu kez 25 Nisan 1915 tarihinde Gelibolu’ya asker çıkararak bu amaçlarını gerçekleştirme yoluna gittiler.

Konuya ilişkin bir önceki makalede 18 Mart Hezimetinin İngiltere’ye Yansıması ve Kara Harekâtı Kararından bahsedilmişti.

Konunun devamı mahiyetindeki bugünkü ikinci ve son bölüm olan makalede de Osmanlı 5. Ordusu, çıkarma harekâtı, Müttefik birliklerinin sınırlı ilerlemesi ve konuya ilişkin genel mâhiyette bir “sonuç” yer almaktadır.

OSMANLI 5. ORDUSU…

Gelişmeler üzerine Harbiye Nâzırı Enver Paşa da Çanakkale Boğazı’nda arttırılan hazırlıklara ilaveten 26 Mart’ta Osmanlı Ordusu’nda Alman Askerî Islah Heyetinin Başkanı ve 1. Ordu Komutanı olarak bulunan Mareşal Sanders’i [1] Gelibolu’yu savunmak üzere 24 Mart’ta kurulan 5. Osmanlı Ordusuna komutan olarak atadı.

1. Ordu’ya bağlı 3. Kolordu 5. ve 7. Tümenleriyle kuzeyde Saros kıyısında, Albay Halil Sami Bey komutasındaki 9. Tümeniyle Gelibolu Yarımadanın güney ve orta kesiminde bulunuyor, yine bu kolordu bünyesindeki Yarbay Mustafa Kemâl komutasındaki ordu ihtiyatı olan 19. Tümen de Maydos (Eceabat) kuzeyindeydi.

1. Ordu’ya bağlı olarak Anadolu kıyısında da Alman General Weber [2] komutasında “Asya Grubu” olarak da anılan 15. Kolordu ve bağlısı olarak da 3. ve 11. Tümenler vardı.

ÇIKARMA HAREKÂTI…

25 Nisan’da General Hamilton komutasında Gelibolu Yarımadasına çıkarma harekâtı başlar. İngiliz çıkarma birlikleri, denizden gelen topçu ateşiyle de destekleniyordu.

Çıkarma harekâtının ardından da kara harekâtı başlar. Müttefikler çıkarma harekâtı sonucu Gelibolu Yarımadası’nda altı ayrı bölge (Morto Koyu, Ertuğrul Koyu, Teke Koyu, İkiz Koyu, Zığındere ve Arıburnu) ile (gösteri amaçlı olarak) Çanakkale Boğazı’nın Asya kıyısında bulunan Kumkale bölgesine toplam 75.000 kişilik bir kuvvet çıkardılar.

Çıkarma harekâtı yapıldığı gün 3. Kolordu bağlısı (yarımadanın güneyini ve orta kesimini savunan) 9. Tümen Komutanı Albay Halil Sami, bu tümene bağlı 26. Alay 3. Tabur Komutanı Binbaşı Mahmut Sabri, 27 Alay Komutanı Yarbay Şefik Aker, 3. Kolordu bağlısı ve Ordu ihtiyatı olan Bigalı’da konuşlu 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemâl, 19. Tümen bağlısı 57. Alay Komutanı Yarbay Hüseyin Avni büyük bir dirâyetle görev yaptılar, komuta ettikleri birlikler çıkarma sonrası ilerleyen Müttefiklere önemli kayıplar verdirdiler.

MÜTTEFİK BİRLİKLERİN SINIRLI İLERLEMESİ…

Mareşal Sanders, 25 Nisan akşamından itibaren diğer bölgelerdeki Türk birliklerini muharebelerin yoğunluk arz ettiği Arıburnu ve Seddülbahir Cephelerine kaydırmaya başlamıştı.

26 Nisan’dan itibaren de Yarımada’nın birçok yerinde kanlı muharebeler yapılmaya başlandı.

Müttefik Kuvvetleri, Yarımada’yı ele geçirmeye kalkışmışlarsa da bölgedeki Türk birliklerinin çetin mukâvemeti karşısında on binlerce kayıp vererek iki ay zarfında ancak birkaç kilometre ilerleyebildiler.

SONUÇ…

Gelibolu yarımadasında Mayıs – Ağustos döneminde gerçekleşecek olan sonraki kanlı muharebeler ise daha sonraki makalelerimizin konusu olacaktır.

Gelibolu yarımadasında Ağustos 1915 ayı sonlarına kadar devam kanlı muharebeler sonrasında şiddetini kaybetmiş, Aralık ayında başlayan Müttefik Kuvvetlerin Gelibolu’yu tahliye faaliyetleri Ocak 1916 ayının başında tamamen sona ermiştir.

Gelibolu’daki cümle şehit ve gazilerimize saygı, minnet ve rahmetle.

© 2025. Yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

SONNOTLAR

[1] Liman von Sanders (1855-1929), Alman kara subayı, generali ve Osmanlı mareşalidir. Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Alman Askeri Misyon Başkanlığı görevine atanmış (30.06.1913), sonrasında bu göreviyle birlikte 1. Ordu Komutanlığına atanmıştır. 24 Mart 1915 tarihinde Gelibolu ve Çanakkale Boğazı’nı savunmak üzere kurulan 5. Ordu Komutanlığına atanmıştır. 1917 yılı sonunda Sina Cephesinde yaşanan başarısızlık üzerine Mareşal Falkenhayn’ın Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığı görevinden alınmasıyla bu göreve atanmıştır. İngiliz kuvvetlerinin taarruzuyla başlayan Nablus Muharebesi’nde (19.09.1918) Osmanlı birlikleri Filistin’de ağır bir yenilgi yaşamış ve Mondros Mütarekesi’ne dek geri çekilme devam etmiştir. 31 Ekim’de görevini Mustafa Kemâl Paşa’ya devretmiştir. 1919 başında savaş suçu işlediği iddiasıyla altı ay süreyle Malta’da tutuklu kalmış, aynı yıl Alman Ordusu'ndan emekli olmuştur. 1927 yılında “Türkiye’de Beş Yıl” isimli hâtırât türü eseri yayımlanmıştır.

[2] Erich Weber (1860-1933), Alman kara ordusu subayı ve generalidir. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Ordusunda Alman Askerî Misyonunda görev yapmıştır. Harbiye Nazırlığı tarafından Amiral Usedom ile birlikte Çanakkale Boğazı’ndaki kıyı istihkâmlarını kuvvetlendirmekle görevlendirilmiş, Çanakkale Muharebeleri öncesinde Boğaz’ın Anadolu yakasındaki Kumkale'de kurulan Güney Grubu Komutanlığına tayin edilmiş, 22 Ekim 1915 tarihinde de Almanya'ya geri dönmüştür.

KAYNAKÇA
Grossman, Mark; A Biographial Dictionary World Military Leaders, Facts on File, New York - USA 2007.
Hamilton, Ian; Gelibolu Hatıraları, (Türkçesi: Mehmet Ali Yalman-Nurer Uğurlu), Birinci Baskı, Örgün Yayınevi, İstanbul 2005.
Hart, Basil Liddell; Birinci Dünya Savaşı Tarihi, (Çev.: Kerim Bağrıaçık), 1. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2004.
Mütercimler, Erol; Korkak Abdül’den Coni Türk’e Gelibolu, 5. Baskı, Alfa Yay., İstanbul 2005.
Oglander, C.F. Aspinal; Büyük Harbin Tarihi Çanakkale Gelibolu Askerî Harekâtı, (Yayına haz.: Metin Martı), C. 1, İkinci Baskı, İstanbul 2005.
Özen, Bülend, “25 Nisan 1915 Gelibolu Kara Muharebeleri Üzerine Taktik Yaklaşımlar”, https://www. academia.edu/ 37608014/25_Nisan_1915_Gelibolu_Kara_Muharebeleri_Üzerine_Taktik_Yaklaşımlar_ pdf, Erişim Tarihi: 01.05.2025.
Paksoy, İrfan; Cihan Harbi’nde Osmanlı Devleti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2018.
Steel, Niegel; Hart, Peter; Gelibolu Yenilginin Destanı, 3. Baskı, Epsilon Yay., İstanbul 2005.