GİRİŞ…

Cumhuriyet’in İlanının 101. Yıldönümü münâsebetiyle kaleme alınan bu makele serisinin daha önceki bölümlerinde Lozan Barış Antlaşması sonrası Gazi Paşa’nın yeni hedefleri, Gazi Paşa’nın zihninde cumhuriyetin belirginleşmesi, siyasî çevrelerin cumhuriyete yönelik farklı algılamaları, devletin rejiminin ve adının adının konulması gerekliliği, 23 Nisan 1920 tarihinden itibaren devam eden Meclis Hükûmeti sisteminin zorlukları ve adeta çalışamaz hâle gelen Bakanlar Kurulu, Gazi Paşa’nın gözlem ve tespitleri, istifa eden Bakanların yerine seçilecek olan yeni Bakanların seçimi sürecinde meydana gelen krizin giderilmesine yönelik hamleler, meydana gelen hükûmet krizi, bu krize kalıcı çözüm bulmak için Çankaya’da yapılan zirvede önerilen model, 29 Ekim’de Meclis’e sunulan anayasa değişikliği teklifi ve bu konuda Meclis’in kimi üyeleri nezdinde meydana gelen endişelerin Adalet Bakanı tarafından giderilmesinden bahsedilmişti. Makale dizisinin bugünkü son böümünde de Cumhuriyetin ilanı, cumhurbaşkanının seçilmesi, adı konulan ve başkanı da seçilen devlet, anayasadaki değişikliklerin getirdikleri, devletin zirvesi ve yeni hükûmetten bahsedilmektedir.

CUMHURİYET’İN İLANI…

TBMM Halk Fırkası (HF) Grubu, 29 Ekim 1923 tarihinde birkaç itiraza rağmen, Anayasa değişikliğini ister istemez kabul etmek zorunda kalır. Artık, Anayasa değişikliği teklifinin, o akşam Meclis tarafından onaylanması sadece bir formaliteden ibaret olur. Aynı gün saat 18.00’de çalışmalarına başlayan Meclis, Anayasa değişikliği tasarısını kabul eder ve saat 20.30’da oturum başkanı “Yaşasın Cumhuriyet” der.

CUMHURBAŞKANININ SEÇİLMESİ…

Cumhuriyetin “hükûmet biçimi” olarak kabulünden sonra, yine aynı oturumda Ertuğrul (Bilecik) Milletvekili Dr. Fikret (Onuralp) Bey’in cumhurbaşkanının hemen seçilmesine ilişkin önergesini kabul edilmesinin ardından saat 20.45’te gizli oylamayla yapılan cumhurbaşkanı seçiminde Gazi Mustafa Kemâl oylamaya katılan 158 milletvekilinin oybirliğiyle Cumhurbaşkanlığına seçilir.

TÜRKİYE CUMHURİYETİ MESUT, MUVAFFAK VE MESUT OLACAKTIR

Cumhurbaşkanı seçilmesi münâsebetiyle milletvekillerine bir teşekkür konuşması yapan Gazi, “Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır” temennisiyle sözlerini tamamlar.

Toplantı, Cumhuriyetin gelecekteki mutluluğu için edilen dualarla son bulur. Cumhuriyetin ilânı, bütün yurtta 101 pare top atışıyla kutlanır.

ADI KONULAN VE BAŞKANI DA SEÇİLEN DEVLET…

Tarih 29 Ekim 1923’tü. Artık 23 Nisan 1920 tarihinden beri mevcut olan Türk Devleti’nin adı da konmuştu: Türkiye Cumhuriyeti. Cumhuriyete geçiş, 23 Nisan 1920 tarihinde TBMM’nin açılmasından beri devam edegelen “devlet başkansız devlet” şeklindeki istisnaî duruma son vermiş ve daha da önemlisi devletin zirvesindeki makamın da seçimle doldurulmasına imkân sağlamıştır.

ANAYASA’DAKİ DEĞİŞİKLİKLERİN GETİRDİKLERİ…

Cumhuriyet usulünün kabul edilmesiyle Anayasa’nın bazı maddeleri de değiştirilmiştir. Anayasa’nın düzeltilmek suretiyle değiştirilen bu maddeleri 1, 2, 4, 10, 11 ve 12. maddelerdir. Bu kanunla, bakan seçimindeki mevcut sistem de değiştirilmiş ve Kâbine Sistemine geçilmiştir. Yani artık Bakanlar, Meclis tarafından şahsen, gizli oyla ve ayrı ayrı seçilmeyecekti. Bakanlar sadece ayrı ayrı Meclise karşı sorumlu olmayacak, kabine olarak sorumlu tutulacaklardı. Yeni getirilen şekle göre, Türkiye Devleti’nin Başkanı olan Cumhurbaşkanı, Meclis üyeleri arasından birisini Başbakan olarak tayin edecek ve bu başbakan yine Meclis üyeleri arasından birlikte çalışacağı kişileri “bakan” olarak seçip, kabinesini oluşturacaktır. Böylece Başbakan ve Bakanlar tespit edildikten sonra, bu heyetin tümü, Cumhurbaşkanı tarafından Meclisin onayına sunulacaktı.

DEVLETİN ZİRVESİ VE YENİ HÜKÛMET…

29 Ekim 1923 tarihinde Anayasa’da kabul edilen değişikliklere uygun olarak, ilk hükûmeti kurma görevi, Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemâl tarafından 30 Ekim 1923 tarihinde, İsmet Paşa’ya verilmiştir. Böylece Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ilk Başvekili İsmet Paşa olmuştur. İsmet Paşa’nın seçtiği kabine, Cumhurbaşkanı tarafından Meclisin onayına sunulur ve oylamaya katılan 166 milletvekilinin oybirliğiyle Hükûmete güvenoyu verilir.

Gazi’nin, Cumhurbaşkanlığa seçilmesi sonucu, O’ndan boşalan Meclis Başkanlığına da 1 Kasım 1923 tarihinde (İstanbul mebusu) Fethi Bey seçilir. Cumhurbaşkanlığına seçilen Gazi Paşa, İsmet Paşa’yı Başbakan olarak atar. Yeni Kabinede (Kozan Mebusu) Fevzi (Çakmak) Paşa Gnkur.Bşk.lığı görevinde kalır, (Karesi Mebusu) Kâzım (Özalp) Paşa da Millî Savunma Bakanlığı görevini sürdürecekti.

SONUÇ…

Böylece Cumhuriyetin ilanıyla birlikte, bir yıldan beri sürmekte olan Anayasal rejim tartışmaları sona ermiş, Hâlifeyi yeni devletin başkanı görmek isteyenlerin beklentileri boşa çıkarılmış, 23 Nisan 1920 tarihinde beri var olan siyasal erkin ve devletin adı da konulmuş olunur.

Bu yıl 101’inci Yıldönümünü kutladığımız Türkiye Cumhuriyeti’nin devleti ve milleti ile birlikte sonsuza dek güçlü, müreffeh, mutlu ve muvaffak olması dileğiyle…

© 2024. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

KAYNAKLAR
AKBULUT, Dursun Ali; “İkinci Dönem BMM ve Cumhuriyetin İlanı”, Türkler, C. 16, 7. Baskı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
ATATÜRK, Mustafa Kemâl; Nutuk II, (Baskıya Hazırlayanlar: Birol Emil, Metin Has-Er, Mehmet Ali Aydın), 1. Baskı, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1973.
ARAZ, Nezihe; Mustafa Kemal’le 1000 gün, 4. Baskı, Dünya Yayınları, İstanbul 1995.
ARSLAN, Yavuz; “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti”, Türkler, C. 16, 7. Baskı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
AYDEMİR, Ş.Süreyya; Tek Adam Mustafa Kemâl (1922-1938), C. 3, 6. Basım, İstanbul 1978.
AYBARS, Ergun; Atatürk, Çağdaşlaşma ve Laik Demokrasi, 1. Baskı, İleri Kitabevi Yayınları, İzmir 1994.
CEBESOY, Ali Fuat; Bilinmeyen Hatıralar, (Hazırlayan: O. Selim Kocahanoğlu), Temel Yayınları, 2001 İstanbul.
ÇEÇEN, Anıl; Atatürk ve Cumhuriyet, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1981.
JEVAKHOFF, Alexandre; Kemâl Atatürk Batının Yolu, (Türkçesi: Zeki Çelikkol), İnkılâp Kitapevi, İstanbul 1998.
KANSU, Mazhar Müfit; Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Cilt: I, TTK Bsmv., Ankara 1988.
KINROSS, Lord; Atatürk Bir Milletin Doğuşu, 13. Basım, Akdeniz Yayıncılık.
KOCATÜRK, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi 1918-1938, 2. Baskı, TTK Bsmv., Ankara 1988.
KURAN, Ercüment; “Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu”, Türkler, C. 16, 7. Baskı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
MANGO, Andrew; Türkiye ve Türkler (1938’den Günümüze), (Türkçesi: Füsun Doruker), 2. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul 2005.
OKYAR, Fethi; Üç Devir’de Bir Adam, (Yayına Hazırlayan: Cemal Kutay), Tercüman Tarih Yayınları, İstanbul 1980.
TOYNBEE, Arnold J.; Türkiye (Bir Devletin Yeniden Doğuşu), Milliyet Yayınları, İstanbul 1971.