Giriş

Sivas Kongresi sonrasındaki önemli bir gelişme de İstanbul’un daha önce bastırmaya çalıştığı Millî Mücâdele’yi ve onun politik uzantısı olan Temsil Heyeti ile Amasya’da görüşmüş olması, onunla bazı kararlarda uzlaşması ve dolaylı da olsa onu tanımış olmasıdır. Bugünkü makalemin konusu da Amasya Görüşmelerine uzanan süreç olacaktır.

Kongre’de Alınan Önemli Kararlardan Biri…

4-11 Eylül 1919’da gerçekleştirilen Sivas Kongresi kararlarında, pek göze çarpmayan bir konu daha olup o da Meclis-i Mebusan’ı toplanmasını sağlamak ve ona dayanacak bir hükûmet kurmaktı. Bu kapsamda yapılması öngörülen seçimler sonrasında toplanacak olan Meclis’in toplantı yerinin İstanbul olması bazı bakımlardan sakınca arz etmekteydi. Zira 13 Kasım 1918 tarihinden beri İstanbul resmen değil ise de fiilen İngiliz ve Fransızların işgâli altındaydı. Bu nedenle Meclis’in Anadolu’da toplanması gerektiği görüşü öne çıkmıştı. Böylece 20-22 Ekim 1919 tarihlerinde gerçekleşecek olan Amasya Görüşmelerinin esasları Sivas Kongresi’nde dile getirilmiş olmaktadır.

Yeni Kabine…

Dâhiliye Nâzırı (İçişleri Bakanı) Adil Paşa’nın emriyle Elaziz Valisi Ali Gâlip vâsıtasıyla Sivas Kongresi’ni dağıtmaya yönelik başarısızlıkla sonuçlanan baskın girişimi üzerine Temsil Heyeti Başkanı Mustafa Kemal Paşa’nın, Anadolu ile İstanbul ile arasında her türlü iletişimin kesilmesine ilişkin kararının ardından Sadrazam Damat Ferit Paşa istifa etmek (30.09.1919) zorunda kalmıştı.

Yeni Sadrazam (02.10.19191) Ali Rıza Paşa ve kabinesinden hiç kimse başlangıçta Sivas’taki Temsil Heyeti ile ilişki kurmamış olmakla birlikte bir süre sonra Harbiye Nâzırı Mersinli Cemal Paşa tarafından Mustafa Kemâl Paşa’ya bir iyi niyet telgrafı gönderilerek uzlaşma yolu açılmıştır. Fakat yeni kabine Mersinli Cemal Paşa aracılığıyla Sivas’taki Temsil Heyeti’nden, İttihatçılarla ilişkilerinin olmadığı; Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na karışmasının doğru olmadığı ve buna sebep olanlar aleyhinde adları da açıklanarak bazı yayınlar yapılması ve haklarında yasal kovuşturmayla cezalandırılmaları ve seçimlerin serbestçe yapılacağı gibi konularda görüş birliği istemektedir. Aynı kabinede Dâhiliye Nazırı (İçişleri Bakanı) (Sultan Abdülaziz’in damadı) Damat Mehmet Şerif Paşa’nın göreve başladığını bildiren genelgesi ise Temsil Heyeti ile görüşme yolunu tümüyle kapalı tutmaktadır.

Akılcı Hamle ve Görüşme Kararı…

Mustafa Kemal Paşa bu kritik şartlarda Temsil Heyeti’nin 7 Ekim 1919 günü yeni kabineyi destekleme kararını kamuoyuna açıklanmıştır. Bu akılcı hamle, yeni kabineyi temsilen Bahriye Nâzırı (Denizcilik Bakanı) Salih Hulusi (Kezrak) Paşa’nın, Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarıyla görüşmek üzere 15 Ekim günü İstanbul’dan Altay vapuruyla Samsun’a ve oradan da Amasya’ya doğru yola çıkmasını sağlamıştır.

Temsil Heyetinin tâlimatıyla Salih Hulusi Paşa’ya Kavak (Samsun)’tan Amasya’ya kadar -geliş ve dönüşünde- Kurmay Yarbay Arif (Karakeçili) tarafından refâkat edilmesi kararlaştırılmıştır. Bahriye Nâzırına uğrayacakları yerlerde parlak törenler yapılması tâlimatı verildiğinden Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (MHC) üyelerince karşılama törenleri yapılmıştır.

Heyeti Temsiliye’nin Kolordu Komutanları ile Toplantısı…

Öte yandan Salih Hulusi Paşa ile görüşecek olan Mustafa Kemal Paşa başkanlığındaki Temsil Heyeti üyeleri Sivas’tan Amasya’ya hareket etmeden önce kendi aralarında görüş birliği oluşturmak üzere önemli konularda özellikle kolordu komutanlarıyla istişârelerde bulunmuşlardır.

Eski Bitlis Valisi ve Erzurum Kongresi günlerinden beri Mustafa Kemâl Paşa’nın yakınında bulunan Mazhar Müfit (Kansu) Bey’in aktardığına göre; Amasya’da Bahriye Nazırı Salih Hulusi Paşa ile görüşülecek konular belirlenirken yeni Meclis’in nerede toplanacağı Temsil Heyeti üyeleri arasında tartışmaya neden olmuştur. Mustafa Kemal Paşa, yeni Meclis’in kesinlikle Anadolu’da bir yerde toplanmasını, İstanbul’da faaliyetinin zararlı ve mantıksız olacağını söylemiş ve bu görüş kabul edilmiştir.

Not: Konuya ilişkin sonraki gelişmeler de zaman zaman okuyucularla paylaşılacaktır.

KAYNAKLAR

Celal Pekdoğan , “Ali Galip Hadisesi”, https://www.tuba.gov.tr/files/yayinlar/tarih-serisi/TUBA-978-625-8352-70-2_ch11.pdf, Erişim Tarihi: 08.12.2024; Falih Rıfkı Atay, Çankaya, Bateş Yayınları, İstanbul 1980; Hikmet Özdemir, “Amasya Mülakatı”, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/amasya-mulakati/, Erişim Tarihi: 08.12. 2024; Hikmet Özdemir, Amasya Belgelerini Yeniden Okumak, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2010; Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Cilt II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı, Ankara 1986; Mustafa Kemâl Atatürk Nutuk, Biz Bize Basın Yayın Eğitim Hiz. San.Tic.Ltd.Şti., Ankara 2007; Zekeriya Türkmen, “Ali Rıza Paşa Hükümeti Kuva-yı Milliye İlişkileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Yıl: 2000, Cilt: 16, Sayı: 46, https://dergipark.org.tr/tr/pub/aamd/issue/ 54908/ 752494, Erişim Tarihi: 08.12. 2024.