Bugünkü ve bir sonraki makalemin konusu 11 Eylül 1919 tarihinden beri Sivas’ta faaliyetlerini yürütmekte olan Mustafa Kemâl Paşa başkanlığındaki Temsil Heyeti Ankara’ya gelmelerine ilişkin olacak. Bugünkü makalede Temsil Heyetinin çalışmalarını Ankara’dan sürdürmek üzere Ankara’ya gelmesine karar verilmesi ve bu esnadaki gelişmelerden bahsedilecektir.

Zillet İçindeki Saray…

I. Dünya Savaşı'nın galip mağlubu olan devletlere dayatılacak barış antlaşmalarının esaslarını belirlemek üzere savaşın galipleri tarafından planlanan ve 18 Ocak 1919 tarihinde açılacak olan Paris Barış Konferansı’nda ehven-i şer (kötünün iyisi) olabilecek bir barış antlaşması kotarmayı hedefleyen İstanbul'daki (İngiltere'nin insafına sığınmış hâldeki) Saray, Hükûmet ve hempâları zillet içinde de olsa zayıf bir mevcudiyete razı idi.

Kısa ve Net Bir Karar…

Kara günler yaşayan ülkenin kurtuluşu için toplanan Sivas Kongresi’nde (04-11.09.1919) alınan kararlardan biri ise çok kısa ve netti: ya istiklâl ya ölüm...

Ankara’daki Durum…

Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin [1] Dâhiliye Nâzırı (İçişleri Bakanı) Adil Bey’in [2] emriyle, Elaziz Valisi Ali Galip ile eşzamanlı olarak, Sivas Kongresi’ni basmaya ve dağıtmaya kalkışan, Ankara Valisi Muhittin Paşa'nın Keskinliler tarafından gözaltına alınıp mahfuzen Sivas'a gönderilmesinden sonra halk, gayet Defterdar Yahya Galip Bey'i [3] vali seçer.

Ankara’daki diğer mülkî zevat ise Mektupçu Halet, Hukuk İşleri Müdürü Süreyya, Polis Müdürü Mitat (daha sonra Cemal Bey), Jandarma Komutanı Rasim Canbulat (sonra Refet) ve Müftü Rifat ve Belediye Başkanı da Hacı Ziya Bey ve efendilerdi.

Ankara'lıların tamamen Kuvay-ı Milliye taraftarıydı. Mütareke sonrasında devlet içinde Hürriyet ve İtilaf yanlıları etkisini hissettirince Ankara’da da bazı İttihatçılar hapsedilmişti. Ayrıca Ankara’da İngiliz yüzbaşılarından Vitol ve Fransız yüzbaşısı Doburazo isminde iki İtilaf devleti temsilcisi ve bunlar emrinde de birer müfreze

Çok hamiyetli [4] ve iradeli bir zât olan yeni vali Yahya Gâlip Bey göreve başladıktan sonra İstanbul'a sevkolunamayıp da hapishânede bulunan İttihatçıları derhal serbest bıraktığından kendisine Ankara halkı tarafından “Hakan” unvanı verilmiştir. Padişah Vahidettin de bu durumdan haberdar olunca; "Hakan benim, bu yeni hakan [da] kimdir?" diye sorar.

Ankara'da da Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurularak başkanlığına Müftü Rifat (Börekçi) Efendi, [5] ve üyeliklerine de Hoca Âtıf, Çayırlıoğlu Hilmi, Ömer Mümtaz ve Kütükçüoğlu Ali ve Ekrem Bey'ler seçilir.

Kârargâhı Ankara’da bulunan 20. Kolordu’nun komutanı Ali Fuat (Cebesoy) Paşa, kurmay başkanı yardımcısı Binbaşı Halis (Bıyıktay) Bey [6] ve 36. Tümen Komutanı Yarbay Mahmut Nedim (Hendek) Bey idi.

Kumandanlar Toplantısında Alınan Karar…

Mondros Mütârekesi’nin 7. Maddesine [7] istinâden mesnetsiz gerekçelerle dört bir yandan işgâl edilmekte olan ülkenin kurtarılmasına yönelik olarak Sivas Kongresi’nde alınan bu silahlı mücâdele kararı kapsamında asıl mücâdele ve muharebeler Batı Anadolu’da işgâllerini sürdürmekte olan Yunanlılara karşı verileceği için Sivas Kongresi akabinde Sivas'ta gerçekleşen Kumandanlar Toplantısı'nda (16-28.09.1919) Ankara'nın Millî Mücâdele'nin merkezi ve karargâhı olması kararlaştırılmış, bu karara uygun olarak da Mustafa Kemâl Paşa liderliğindeki Heyet-i Temsiliye’nin çalışmalarını Ankara’da sürdürmesine karar verilmiştir.

Not: Konuya ilişkin sonraki gelişmeler de zaman zaman okuyucularla paylaşılacaktır.

SON NOTLAR

[1] Damat Ferit Paşa (1853-1923), Osmanlı diplomatı ve devlet adamı. Sultan Abdülmecit’in kızı ve Padişah Vahidettin’in de kız kardeşi Seniha Sultan ile evli olduğundan isminin önünde Damat unvanı mevcuttur. Sultan Vahidettin zamanında 04.03-20.09.1919 ve 05 .04-17.10.1920 dönemlerinde iki kez ve toplam bir yıl bir ay on beş gün sadrazamlık yapmıştır. Aşırı bir Millî Mücadele karşıtı ve İngiltere yanlısıydı.

[2] Adil Bey (1865-1932), Osmanlı bürokratı ve siyasetçisidir. I. Damat Ferit Paşa Hükûmetinde Dâhiliye Nâzırı iken Ankara ve Elaziz Valileri tarafından başarısızlıkla sonuçlanan Sivas Kongresinin bastırılması ve dağıtılması girişimine emir vermiş olması nedeniyle Büyük Zafer sonrasında Yüzellilikler Listesine alınarak yurt dışına sürülmüştür.

[3] Yahya Galip (Kargı) Bey (1874-1942), Türk bürokrat ve siyasetçidir. Ankara Defterdarlığı, Ankara Vali Vekilliği ve Valiliği, TBMM I., II. ve III. Dönem Kırşehir, IV., V. ve VI. Dönem Ankara Milletvekilliği görevlerinde bulunmuştur. Temsil Heyetinin 27 Aralık 1919'da Ankara'da karşılanması sırasında da Ankara valisi olarak etkin görev almıştır.

[4] Hamiyet: bir kimsenin yurdunu, ulusunu ve ailesini koruma çabası ve erdemi, bu değerlere bağlılık.
[5] Ömer Halis Bıyıktay (1883-1939), Türk subay ve general. Millî Mücadelenin başlarında 20. Kolordu Kurmay Başkanı Muavini iken daha sonra 23. Tümen Komutanı olarak tüm muharebelere katılmış, 1937 yılında da korgeneral iken vefat etmiştir.

[6] Rıfat Börekçi (1860-1941), Millî Mücadele döneminde Ankara Müftüsüydü. İlk diyanet işleri başkanı olup 1924-1941 arasında bu görevde bulunmuştur.

[7] Mondros Mütârekesi’nin 7. maddesi, İtilaf Devletlerine, Osmanlı ülkesinde güvenlikleri tehdit eden bir stratejik noktayı işgâl etme hakkı vermekteydi.

KAYNAKLAR

Falih Rıfkı Atay, Çankaya, Bateş Yayınları, İstanbul 1980; Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Cilt II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı, Ankara 1986; Mustafa Kemâl Atatürk Nutuk, Biz Bize Basın Yayın Eğitim Hiz. San. Tic.Ltd.Şti., Ankara 2007; Nihat Erim, Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri, Cilt 1, (Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1953.