GENEL…

TBMM’nin açılışının 105. Yıldönümünün arifesinde olduğumuz bugünlerde Gazi Meclis’in açılışını, süreci esas alacak şekilde bir seri makalemizle anacağız. Konuya ilişkin daha önceki üç makalemizde Gazi Meclis’in açılışı öncesindeki önemli olaylardan I. Dünya Savaşı’nı sonlandıran mütârekeler, Mondros Mütârekesi, ülkenin yer yer işgâl edilmesi, azınlıkların bağımsızlık heveslerinden, Millî Mücâdele’nin başlangıcı, kongreler, İstanbul’un işgâli, Malta Sürgünleri, Mebûsan Meclisi’ne baskın yapılması ve kapanması ile İstanbul’un işgâline Anadolu’nun tepkisi, Ankara’da olağanüstü bir meclis kararı, eşzamanlı İstanbul’daki gelişmeler, 23 Nisan’a doğru yaşanan gelişmeler ile kutlu bir tarih ve görklü bir açılıştan bahsedilmişti. Konunun devamı mâhiyetindeki bugünkü son makalemizde de Büyük Millet Meclisi (BMM)nin nasıl meclis olduğu, ülkede Ankara ve İstanbul’da mevcut olan ikili iktidar yapısı, Büyük Millet Meclisinin Türkiye Büyük Millet Meclisine evrilmesi ve konuya ilişkin genel bir sonuçtan bahsedilmektedir.

BMM NASIL BİR MECLİS İDİ?

Erzurum Kongresi’nde yer alan Kuva-yı Milliyeyi etkin ve millî iradeyi (milletin ve ülkenin geleceğinde) hâkim (egemen) kılmak temel ilkesine dayanarak kurulan bu yeni meclis, millî bir meclis idi.

Bu Meclis, Mustafa Kemâl Paşa’nın, Temsil Heyeti Başkanı olarak yayımladığı 19 Mart 1920 tarihli bildiride açıklanan esaslara uygun olarak seçim yoluyla işbaşına gelen bir meclisti.

Artık Amasya Tamimi’nde gerekli görüldüğü tarzda her türlü tesir ve kontrolden bağımsız / uzak bir millî heyet (meclis) meydana gelmişti. 23 Nisan 1920 tarihinde açılan BMM, millet iradesiyle seçilen mebuslardan oluşan, millî egemenlik ilkesini esas alan demokratik karakterde ve yapıda bir Meclis idi.

BMM, İstanbul’dan gelebilen Mebûsan Meclisi üyeleri ile yeniden seçilen mebuslardan oluşmuştur.

ÜLKEDEKİ İKİLİ İKTİDAR: ANKARA VE İSTANBUL…

BMM’nin açılması sonucu ülkede eşi görülmemiş bir durum meydana geldi. Bir yanda millî bağımsızlığı sağlamak hedefine yönelmiş görünen BMM, diğer yanda (İstanbul’da) ise Müttefiklerin elinde hapis durumda olan ve hânedan menfaatleri uğruna millî hareketi suçlayarak halkı kendinden soğutmuş bir Hâlife-Padişah vardı.

BMM’DEN TBMM’YE…

BMM kuvvetlerinin doğuda başarılı bir şekilde sonuçlandırdığı Ermenistan Harekâtı (28.10-06.11.1920) ile batıda Yunan kuvvetlerine karşı kazandığı I. İnönü Muharebesi (06-10.01.1921) üzerine tereddütleri kalkan Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti [1] temsilcileri ile BMM temsilcileri arasında 16 Mart 1921 tarihinde Moskova Antlaşması imzalanmıştır.

Bu antlaşmanın önemi Rusya’nın Misak-ı Millî'yi ve BMM'yi tanıyan ilk Avrupa ülkesi olmasıdır. BMM’nin uluslararası bir antlaşmayı imzalamış olması da kendisini artık uluslararası bir özne (devlet) kılmış oluyordu. Bahse konu antlaşmadan sonra BMM artık TBMM olarak anılır olmuştur.

SONUÇ…

Başında Mustafa Kemâl Paşa’nın bulunduğu Şanlı Meclis her safhasında milletin teri, malı, kanı ve canı olan İstiklâl Harbini emsâlsiz bir zaferle taçlandırmış (26-30.08.1922), ardından da 23 Nisan 1920 tarihinden beri zaten fiilen durumun adını koyarak Cumhuriyeti ilan etmiştir (29.10.1923).

Bu vesileyle 105. Yıldönümünde, 23 Nisan 1920 tarihinde Büyük Millet Meclisini kuran iradeyi ve başında da Mustafa Kemâl Paşa’nın olduğu Gazi Meclis (I. Dönem Meclis)’in mensuplarını saygı ve rahmetle yâd ederim.

Bu vesileyle okuyucularımın 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramını da kutlarım.

© 2024. Yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

SON NOT

[1] Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC), Sovyetler Birliği'nin nüfus ve yüzölçümü bakımından en büyük ve kurucu cumhuriyetidir. RSFSC 7 Kasım 1917 tarihinde gerçekleşen Ekim Devrimi ile kurulmuştur. 30 Aralık 1922'de RSFSC’nin, Belarus Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (SSC), Ukrayna SSC, Orta Asya ve Kafkas Cumhuriyetleri ile birleşmesiyle de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği resmen kurulmuştur. 12 Aralık 1991 tarihinde yerine kurulan Rusya Federasyonu da RSFSC’nin yasal varisidir.

KAYNAKÇA

---; Gnkur. ATASE Bşk.lığı, Türk İstiklâl Harbi Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, C. I,

Gnkur.Bsmv., Ankara 1992.

Armaoğlu, Fahir; 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1914-1990), C. I (1914-1980), 8. Baskı, Türkiye İş Bankası Yay., Ankara 1992.,

Belen, Fahri; Türk Kurtuluş Savaşı, Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1983.

Çetiner, Yılmaz; Son Padişah Vahidettin, 14. Baskı, Epsilon Yay., İstanbul 2005.

Elvan Öz, Dilek; “Birinci Dünya Savaşı’nı Bitiren Ateşkes Anlaşmaları, Uygulamaları ve Uluslararası Hukuk”, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2005.

Jaeschke, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (30 Ekim 1918-11 Ekim 1922), TTK Bsmv., Ankara 1970.

Kaya, Erol; “Son Osmanlı Meclis-i Mebûsanı”, Türkler, Cilt: 3, 7. Baskı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.

Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi 1918-1938, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.

Lord Kinross; Atatürk Bir Milletin Doğuşu, 13. Basım, Akdeniz Yay.

Lewis, Bernard; Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev.: Metin Kıratlı), 2. Baskı, TTK Bsmv., Ankara 1984.

Mango, Andrew; Atatürk, (Çev.: Füsun Doruker), 2. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul 2004.

Paksoy, İrfan; Cihan Harbinde Osmanlı Devleti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2018.

Tansel, Selahattin; Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C. I, Millî Eğitim Bsmv., Ankara 1990.