GİRİŞ…

İki bölümden ibaret olan, ilk bölümü bir önceki yazımda yayımlanmış olan ve ikinci bölümü de bugün paylaşılan yazımın konusu 26 Eylül’de kutlanan Türk Dil Bayramı konusunda okuyucu nezdinde bir farkındalık oluşturmaktır. Konuya ilişkin bir önceki makalemde Karamanoğlu Mehmet Bey’e atfedilen ferman, 20 Yüzyılın ilk çeyreğinde dilde sadeleşme çabaları, Atatürk’ün Türkçeye verdiği önem, 26 Eylül 1932 tarihinde Dolmabahçe Sarayında başlayan ve dokuz gün süren Türk Dili Kurultayı ile bu kurultayın ardından her yıl 26 Eylül’ün Dil Bayramı olarak kutlanmasına karar verilmesinden bahsedilmişti.

TARİHİ TARTIŞMALI BİR FERMAN…

Bazı araştırmacılar Karamanoğlu Mehmet Bey’e atfedilen 13 Mayıs 1277 tarihli fermanla Karamanoğlu Mehmet Bey’in adından ilk bahseden ilim insanının Fuat Köprülü (1890-1966) olduğunu, Köprülü’nün 1918 yılında kaleme aldığı “Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar” kitabında bu bilgiyi 19. Yüzyıl Osmanlı devlet adamı, eğitimci, edip ve tarihçilerinden Hayrullah Efendi (1818-1866)’nin “Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye Târihi” (Hayrullah Efendi Tarihi) isimli eserinden aldığını ifade ettiğini, bu olayın tarihini 10 Zilhicce 676 (4 Mayıs 1278) olarak veren Hayrullah Efendinin de bu bilgiyi, (Fatih Sultan Mehmet’in babası II. Murat dönemi yazarlarından olan) Yazıcızâde Ali’nin “Tevarih-i Al-i Selçuk” (Yüce Selçuklu Tarihi) adlı eserine dayandırdığını, Yazıcızâde’nin de bu bilgiyi, İranlı edebiyatçı ve tarihçi İbni Bibi (ö. 1285)’nin Anadolu Selçuklu Devleti tarihinde 1192-1280 yılları arasında geçen olayları konu alan “El Evamürü’l Ala’iye fi’l Umuri’l Ala’iye” adlı eserine dayandırdığını, Anadolu Selçuklu Devleti’nin İlhanlı Devleti vesâyetinde olduğu dönemde yaşanan bir taht mücadelesinde Sultan II. İzzeddin Keykavus (1235-1279)'un oğullarından Şehzade Alâeddin Siyavuş’u tahta çıkarmak isteyen Karamanoğlu Mehmet Bey’in, Alâeddin Siyavuş’un da bünyesinde bulunduğu ile bir kuvvetle Konya üzerine yürüyerek 14 Mayıs 1277 tarihinde şehre girdiğini ve 15 Mayıs’ta Alaadin Siyavuş’un “Anadolu Selçuklu Sultanı” olarak tahta oturmasını sağladığını, tahta geçme töreninin ardından (bir çeşit bakanlar kurulu olan) divan kurulduğunu, divanda alınan kararla devletin resmî dilinin Farsçadan Türkçeye çevrildiğini, birincil kaynaklarda devletin resmi dilinin Farsçadan Türkçeye çevrildiği konusunda ise fermandan bahsedilmekle birlikte bu kararı Karamanoğlu Mehmet Bey’in tek başına değil Konya’da toplanan Selçuklu Divanının verdiği, zaten Karamanoğlu Mehmet Bey’in o günlerde henüz vezir dahi olmadığını ve vezâret makamına da birkaç gün sonra getirildiğini, Karamanoğlu Mehmet Bey’in, o divanda yer alıp-almadığı hakkında net bir bilgi bulunmamasına rağmen, söz konusu kararın alındığı divana katılarak imza atan isimlerden biri olmasının muhtemel olduğunu belirtmekte ve bu bilgilere dayanarak 13 Mayıs tarihinin Dil Bayramı olarak kutlanamayacağını ve konuya açıklık getirilmesi gerektiğini öne sürmektedirler.

TÜRKÇE KONUSUNDA SELÇUKLU VE OSMANLI’NIN DURUMU…

Bu somut olay özelinde fermanın tarihi olarak öne sürülen 13 Mayıs 1277 tarihi tam olarak gerçeği yansıtmasa da ve ayrıca söz konusu ferman Karamanoğlu Mehmet Bey’in bizzat kendisinin yazdırıp gönderdiği bir ferman olmasa da Türkçe’nin devlet yazışmalarında ve halk arasında kullanılması gerektiğini bildiren birçok Selçuklu ve Osmanlı kaynağı mevcuttur.

YASALAŞAMAYAN BİR TEKLİF… …

Bazı devlet kurumları tarafından kutlandığı tespit edilen 13 Mayıs tarihinde Türk Dil Bayramının resmî olarak kutlanması için TBMM’de 15.01.2008 tarihinde bir kanun teklifinde bulunulmuştur. Muhtemelen gerek resmî olarak kutlanan bir dil bayramının mevcudiyeti gerekse bahse konusu fermanın da mevcut olmaması nedeniyle teklif komisyonda kalmıştır.

SONUÇ OLARAK…

Sonuç olarak, günümüzde Dil Bayramının kutlandığı iki tarih mevcut olup bunlardan birincisi 26 Eylül 1932 tarihinde I. Türk Dil Kurultayında alınmış olan kararla ve resmî olarak kutlanan Dil Bayramıdır; ikincisi ise Fuat Köprülü’nün 13 Mayıs 1277 tarihli olarak bildirdiği ancak bugün mevcut olmayan bir fermana dayandırılarak yapılan gayrı resmî kutlamadır.

Türk Dil Kurumu, bundan 91 yıl önce 26 Eylül 1932 tarihinde yaptığı I. Türk Dil Kurultayı’nda Türkçenin önemini vurgulamak için 26 Eylül gününü “Dil Bayramı” olarak ilan etmiştir. Dil, birlik ve beraberliğin temeli, kültürün de ana unsurudur. Milletimizin ortak hâfızâsını, hâtırâlarını, duygu ve düşüncelerini ve değerlerini yansıtan bir ayna olan Türkçemiz, geçmiş ile gelecek arasında bir köprüdür. Dil Bayramımız kutlu olsun!

Resmî olarak 26 Eylül’de kutlanan Dil Bayramı vesilesiyle dilimizin geliştirilmesi, zenginleştirilmesi ve korunmasına katkıda bulunanlara da şükranlarımızı sunarız.

© 2024. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

KAYNAKLAR:

Yılmaz Önder, Sevim; “Dil Bayramı” https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/dil-bayrami/?pdf=3693, Erişim Tarihi: 26.9.2023.

Akün, Ömer Faruk; Hayrullah Efendi, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 17, TDV İSAM, İstanbul 1998.

Alyılmaz, Selma; “Atatürk ve Türk Dili”, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/844445, Erişim Tarihi: 26.9.2023.

Gül Fidan, Ayşe; “İbn Bîbî, El-Evâmirü’l-Alâ’iyye Fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye” Kitap İncelemesi, https://dergipark.org. tr/tr/pub/dogu/issue/43282/526186, Erişim Tarihi: 23.09.2023.

Kalyocuoğlu, Yasemin; “88 yıl önce bugün ilan edilen bayram: Türk Dil Bayramı”, 26.9.2020, https://www.aa. com.tr/tr/kultur-sanat/88-yil-once-bugun-ilan-edilen-bayram-turk-dil-bayrami/1986313, Erişim Tarihi: 26. 9.2023.

Merçil, Erdoğan; “Türkiye Selçuklularının Devrinde Türkçenin Resmi dil olmasını kim kabul etti?” Belleten, Cilt: LXIV, Sayı: 239, https://www.academia.edu/78499572/ TÜRKIYE_SELÇUKLULARI_ DEVRİNDE_ TÜRKÇENİN_RESMİ_DİL OLMASINI KİM_KABUL_ETTİ_, Erişim Tarihi: 26.09.2023.

Sakaoğlu, Saim; “Atatürk’ün Dil ve Kültür Anlayışı”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi, https://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/19.php, Erişim Tarihi: 26.09.2023.

Sümer, Faruk; “Keykâvus II”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 25, TDV İSAM, İstanbul 2002.

Sümer, Faruk, “Mehmet Bey, Karamanoğlu”, Cilt 28, TDV İSAM, İstanbul 2002.

Tashmatova, Zhazira; Linar, Khaziev; “Karamanoğlu Mehmet Bey ve Türk Dil Bayramı”, https://www. academia.edu/37709451/Karamanoğlu_Mehmet_Bey_ve_Türk_Dili_Bayramı, Erişim Tarihi: 26.9.2023.