Giriş…

Beş bölümden ibaret olan ve ilk dört bölümü daha önce yayımlanan makale serisi İstanbul’un İngilizlerce işgâli sonrasındaki gelişmelere ilişkindir. Son dört makalemde İstanbul’un işgâli sonrasında önde gelen Kuvâ-yı Milliyeciler ile onlara taraftar ve yardımcı olduklarına inanılan kişiler ile Meclis’in basılarak gözaltına alınan bazı mebusların Malta’ya sürgüne gönderilmesi, Meclis’in Meclis’in çalışmalarını durdurma kararı alması ve Mustafa Kemâl Paşa’nın Antalya’da bulunan İtalyan Temsilciliği aracılığıyla işgâlin bütün dünyaya duyurulması, işgâlin protesto edilmesi için Mustafa Kemâl Paşa tarafından askerî ve mülki erkana gönderilen telgraf ile işgâli protesto eden telgrafların işgal makamlarına gönderilmesine ilişkin genelge ve gereken önlemlerin alınması, Mustafa Kemâl Paşa tarafından işgâle üzerine Türk milletine yayımlanan beyanname, İstanbul’da İngilizler tarafından yapılan tutuklamalara misilleme olarak Anadolu’daki yabancı subay ve askerlerinin tutuklanmasına dair emir vermesi, yeni bir meclis kurulması kararı, İstanbul’daki sadaret değişiklikler, Damat Ferid Paşa’nın Mebûsan Meclisi’nin feshedilmesine yönelik gizli çalışmalar, acz içindeki Saray ve Hükûmetin durumu, Mebûsan Meclisi’nin kapatılması, Sadrazam Damat Ferid Paşa’nın İngiliz Yüksek Komiseri Amiral John de Robeck ile görüşmesi, Mustafa Kemal Paşa ve Millî Mücâdele’nin diğer önde gelenleri hakkında verilen idam fetvâsı, İstanbul Hükümeti tarafından Kuvâ-yı Milliyecilerin “isyancı” olduklarına dair yayımlanan bildiri, Kuvâ-yı İnzibatiye, karşıt fetvâ ve İstanbul’un işgâline ilişkin değerlendirmelerden bahsedilmişti. Konuya ilişkin bugünkü son makalemde bahsedilen hususlar ise aşağıdadır.

İşgâlin halka yansıması…

Osmanlı Devleti’nin başkenti olan İstanbul’un Müttefikler tarafından işgâli, tarafsız Türkler arasında bile tüm tereddütleri kökünden siler ve bunlar da tamamen Mustafa Kemâl Paşa’nın safına geçerler.

Sonuç olarak, Müttefiklerin İstanbul’u işgâl etmeleri, Anadolu davasının ancak Anadolu bozkırlarında halledileceği konusunda artık kimsede şüphe ve tereddüt bırakmaz.

Sultan Vahidettin’in endişeleri…

Sultan Vahidettin’in Mebûsan Meclisi için fesih kararını almasında, Meclis’in Anadolu’da toplanabileceği endişesi önemli rol oynamıştı.

Zirâ Mebusan Meclisi’nin toplantılarını erteleyen karar, mebuslara sağlanan dokunulmazlığın son bulması dolayısıyla kutsal görevlerini güvenle sürdürebilecekleri bir durum ortaya çıkıncaya kadar genel birleşimlerin ertelenmesi şeklinde alınmıştı.

Meclisin bu kararına dayanarak, Mustafa Kemâl Paşa ve arkadaşlarının Meclis’i Anadolu’da toplayabilecekleri ve böylece Anadolu’da kontrolleri altına alacakları Mebûsan Meclisi’nden istedikleri kararları çıkarabilecekleri bir ortamın oluşması, Padişah ve Hükûmet için düşünülebilecek bir durum değildi.

Dolayısıyla kendileri açısından çok vahim sonuçlarının olacağına inandıkları bu gelişmenin önünü kesebilmenin en kolay yolunun Mebusan Meclisi’ni feshetmek olduğuna inanmışlar ve bu yola gitmişlerdi.

Sonuç…

Osmanlı yönetiminin aldığı bu karar, Osmanlı meşrutî hayatında yeni bir dönemi ifade etmektedir.

Artık İstanbul merkezli meclislerin yerini Ankara merkezli meclisler alacaktır.

Anadolu’da yürütülen Şanlı Millî Mücâdele’nin gerçekleştirilmesi de TBMM ile olacaktır.

Not: Konunun devamı mâhiyetindeki gelişmeler, zaman içinde peyder pey okuyucularla paylaşılacaktır.

© 2025. Bu makalenin/yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

Faydalanılan Kaynaklar

Akın, İlhan F.; Türk Devrim Tarihi, 4. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul 1989.

Bıyıklıoğlu, Tevfik; Atatürk Anadolu’da (1919-1921), Türk Tarih Kurumu Yayınları 1959.

Jaeschke, Gotthard; Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri II, (Çeviren: Cemal Köprülü), Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. İstanbul 2001.

Jevakhoff, Alexandre; Kemâl Atatürk Batı’nın Yolu, (Türkçesi: Zeki Çelikkol), İnkılap Kitapevi, İstanbul 1998,

Goloğlu Mahmut, Millî Mücadele Tarihi -3. 1920. Birinci Büyük Millet Meclisi, Türkiye İş Bankası Yayınları, 1. Baskı, İstanbul 2010.

Kaya, Erol; “Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı”, Türkler, C. 3, 7. Baskı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.

Karpat, Kemâl; Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul Matbaası, İstanbul 1967.

Kinross, Lord; Atatürk Bir Milletin Doğuşu, 13. Basım, Akdeniz Yayıncılık, s. 159-160.Kocatürk, Utkan;

Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi 1918-1938, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.

Lewis, Bernard; Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çeviren: Metin Kıratlı), TTK Bsmv., Ankara 1984;

Mango, Andrew; Atatürk, (Çeviren: Füsun Doruker), 2. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul 2004.

Meydan, Sinan, “İşte İhanetin Belgeleri 'Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarının idam kararları'” 22.04.2024, Cumhuriyet.

Selek, Sabahattin; Anadolu İhtilâli, C. 1, Kastaş Yayınları, İstanbul 1987.

Şimşir, Bilal N.; “Malta Sürgünleri” https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/malta-surgunleri/, Erişim Tarihi: 20.03.2025.

Tansel, Selahattin; Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C. III, Millî Eğitim Bsmv., Ankara 1990.

Zürcher, Eric Jan; Savaş, Devrim ve Uluslaşma; Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi: 1908-1928 (Çeviren: Ergun Aydınoğlu), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2005.